Tóm dịch từ: Avery Dulles, SJ, The Assurance Of Things Longed For, (New York: Oxford University Press,1994), 170-223.
Bài viết xoay quanh chủ đề đức tin, với các vấn đề như "có nhiều quan điểm về đức tin (I); vậy bản chất (II), đối tượng (III), và nền tảng (IV) của đức tin là gì? và các điều khác (V) liên quan đến đức tin.
Tóm dịch từ: Avery Dulles, SJ, Models Of Revelation, (New York: Doubleday & Company, 1983), 68-83.
Mạc khải như là kinh nghiệm nội tâm là gì? Ưu và khuyết điểm của mô hình mạc khải này?
Một câu hỏi được đặt ra rằng liệu mạc khải có hoàn toàn mang tính khách quan như một điều gì đó nằm bên ngoài người lãnh nhận, vốn như mô hình xem mạc khải như là giáo thuyết hoặc như là biến cố quan niệm chăng. Trả lời và phản đối lại quan điểm trên, một mô hình mạc khải khác phát triển sôi nổi vào thế kỷ XIX quan niệm rằng mạc khải như là kinh nghiệm nội tâm và chú trọng vào tính chủ quan thay vì yếu tố khách quan. Bài viết sau đây sẽ khái lược về mô hình này và đưa ra những nhận xét về ưu và khuyết điểm của nó.
Trước hết,
mô hình mạc khải này được khái quát qua những phân tích về hình thức, nội dung,
và những tiêu chí để thẩm định về chân lý mạc khải của nó.
Về hình
thức của mạc khải
Với
nguyên tắc nền tảng xem Thiên Chúa vừa siêu việt vừa nội tại, mô hình này cho rằng
Ngài có thể tác động với thụ tạo bất cứ lúc nào (Cv 17,28). Vì là Đấng Thiêng
liêng nên Ngài ngỏ lời trong nội tâm mỗi người. Do đó, mạc khải thiết yếu xảy
ra trong kinh nghiệm nội tâm trực tiếp về Thiên Chúa, Đấng tương quan cá vị với
mỗi người (Friedrich Schleiermacher, Albrecht Ritschl, Wilhelm Herrmann). Hay mạc
khải là sự biểu lộ của Thiên Chúa nơi lòng đạo đức do chính Ngài gây nên (Auguste
Sabatie). Mô hình này đồng hóa mạc khải với kinh nghiệm nội tâm trực tiếp về sự
hiện diện của Thiên Chúa (George Tyrrell), hay với yếu tố thần bí (Evelyn
Underhill và Dean Loge).
Thứ đến,
mạc khải như là kinh nghiệm về Thiên Chúa này vốn trực tiếp và không qua trung
gian. Nó không chỉ là kinh nghiệm của người xưa nhưng còn là kinh nghiệm nội
tâm nơi mỗi cá nhân, lúc này và ở đây. Vì Thiên Chúa nói với mọi người như
nhau, phổ quát, tùy vào sự đón nhận nơi mỗi người mọi thời. Hơn nữa, John Hick còn
cho rằng tất cả những người thuộc các tôn giáo khác nhau đều có kinh nghiệm thần
bí, vì có cùng một Thần Khí. Ai cũng có thể có kinh nghiệm nội tâm, nhưng có những
người trở thành mô mẫu và đặc biệt, kể cả Chúa Giêsu.
Do đó, không
có cái được gọi là mạc khải siêu nhiên. Vì họ xem nó chỉ là những kinh nghiệm
khác thường cấp cao của những kinh nghiệm bình thường (Tyrrell), không có sự
phân biệt, không có người nổi bật hay được tuyển chọn. Sabatier cho rằng thoạt
đầu mạc khải xảy ra cách riêng tư đặc biệt nơi một dân tộc, nhưng dần trở nên
phổ quát chung cho mọi người.
Về nội
dung của mạc khải
Mô hình
này nhấn mạnh rằng đối tượng hay nội dung mạc khải là chính Thiên Chúa.[1] "Chính
sự hiện diện của Ngài trong chúng ta thúc đẩy chúng ta sống công chính và yêu
thương" (Sabatier). Thánh Kinh do đó cũng được xem là sự diễn tả và ghi lại
kinh nghiệm gốc. Sabatier nói rằng kinh nghiệm nội tâm tự nó diễn đạt thành lời
và chữ viết cách tự nhiên, và được ghi chép lại.
Cũng vậy,
quan điểm này xem giáo lý có ý nghĩa là vì giúp khơi gợi lên cảm thức
tôn giáo, chứ chúng không được đồng hóa với mạc khải (Tyrrell). Tương tự như thế,
khi phân biệt giữa đức tin và niềm tin (giữa đón nhận mạc khải và chấp nhận các
giáo thuyết), mô hình này xem tín điều như là lớp vỏ bọc bảo vệ cốt lõi
đức tin tông truyền; tín điều ấy giữ gìn được tính biểu tượng được gợi lên từ
những diễn tả của kinh nghiệm nguyên thủy, dù hữu ích nhưng không phải là chính
mạc khải. Tóm lại, mô hình này cho rằng tôn giáo sẽ bị bóp méo khi đức tin bị
hiểu sai là sự chấp nhận về mặt lý trí những mệnh đề đức tin và những chứng từ
lịch sử hay biến cố (mô hình 1 & 2).
Về thẩm
quyền và tiêu chuẩn xác định mạc khải
Vấn đề được
đặt ra trong mô hình này là "thẩm quyền và tiêu chuẩn để xác định một
kinh nghiệm hay mạc khải là chân thật là gì? "
Có tác
giả cho rằng thẩm quyền cao nhất là Thánh Kinh (Dodd). Tuy nhiên đó không phải là
những mệnh đề được ghi chép lại; nhưng nhờ ngang qua những lời nói, việc làm,
tư tưởng giới hạn và có thể sai lỗi, và đặc biệt nơi Đời sống và Lời Dạy của Chúa
Giêsu được ghi lại đó, mà Thiên Chúa có thể dùng để truyền thông chân lý mạc khải.
Mặt khác có những tác giả cho rằng mạc khải không diễn ra nơi chúng ta nếu không
đụng đến tôi; không có kinh nghiệm cá vị thì nó chưa là mạc khải (Sabatier). Do
đó, thẩm quyền nằm nơi kinh nghiệm cá vị nội tâm chứ không nơi cuộc đời và lời
giảng của Chúa Giêsu. Quyền ấy cũng không thuộc Giáo Hội nhưng nằm nơi mỗi người.
Cụ thể
hơn, tiêu chuẩn đo lường mạc khải chính là sự chân thực trong kinh nghiệm
tôn giáo. Tiêu chuẩn là phẩm chất của kinh nghiệm, không cần phải chứng minh,
vì sẽ không thể hoặc sẽ dư thừa. Kinh nghiệm đó là chân thực khi nâng đỡ và
nuôi dưỡng tâm hồn và lặp lại, mang hoa trái sự sống và an ủi thiêng liêng
(Tyrrell). Hay kinh nghiệm ấy là chân thực khi làm cho lòng bừng cháy, đánh thức
sự đáp trả nơi mỗi người. Không có một danh sách tiêu chuẩn khách quan để xem
đâu là kinh nghiệm đích thực (Dean Loge).
Có thể
nói trước hết mô hình này giúp tránh được phê bình của Chủ Nghĩa Duy Lý và
tránh được mâu thuẫn với khoa học ngay từ nền móng, khi quan niệm mạc khải đến
từ kinh nghiệm, không phải là chân lý mệnh đề, cũng không phải chân lý khoa học.
Nhưng đặc
biệt hơn cả, mô hình mạc khải như kinh nghiệm thúc đẩy lòng đạo đức và khơi dậy
đức tin cá vị nơi người tín hữu. Mô hình này đặt nặng tâm tình và đề cao đời sống
cầu nguyện, giúp chất vấn đời sống của các tín hữu nếu chỉ lo học kinh, giáo
lý, hay đọc Thánh Kinh suông mà không có tâm tình gặp gỡ Chúa. Hơn nữa,
mô hình này chống lại xu hướng vật hóa điều thiêng liêng quá thô sơ, thay vào
đó giải thích những chân lý đức tin theo nghĩa nhân sinh và trong tương quan.
Vd: Hỏa ngục là tình trạng xa rời, cắt đứt tương quan với Thiên Chúa…
Bên cạnh
đó, mô hình này hỗ trợ đối thoại liên tôn khi có cái nhìn tích cực về tôn giáo
khác, khi cho rằng mọi tôn giáo đều có thể có dấu vết của sự tự mạc khải của Thiên
Chúa.
Tuy
nhiên, mô hình này không tránh khỏi những yếu điểm quan trọng.
Thứ nhất,
vì quá nhấn mạnh vào yếu tố kinh nghiệm, xem Thánh Kinh cách chỉ là ghi lại
kinh nghiệm nội tâm của một số người có kinh nghiệm tôn giáo đặc biệt, nên mô
hình này có khuynh hướng đọc Thánh Kinh cách chọn lọc, chỉ chú trọng những đoạn
nói về kinh nghiệm mạc khải. Như vậy, Thánh Kinh cùng lắm chỉ đóng vai trò tham
khảo hay mô mẫu, không đóng vai trò thiết yếu. Dodd phê bình mô hình này khi
cho thấy rằng trong Thánh Kinh, dân được chọn không phải là một dân có kinh
nghiệm tôn giáo, nhưng hoàn toàn ngược lại: phản nghịch, tội lỗi (Mc 2,17).
Thứ hai,
mô hình này đánh đồng kinh nghiệm giữa các tôn giáo, bỏ qua hoặc xem nhẹ vai
trò của các ngôn sứ và đặc biệt là Đức Kitô. Vì cho rằng những khác biệt giữa
các kinh nghiệm tôn giáo là không quan trọng, mọi tôn giáo về bản chất là như
nhau (Maslow), do đó họ xem Đức Kitô chỉ đóng vai trò mô mẫu chứ không phải thiết
yếu của mạc khải. Phản ứng lại, Herrman cho rằng không phải mọi người đều có thể
có kinh nghiệm về Thiên Chúa. Hay với Soderblom, khi phân biệt hai loại kinh
nghiệm thần bí, đã cho thấy rằng mọi tôn giáo đều có kinh nghiệm về Thiên Chúa,
nhưng chỉ Kitô giáo mới có kinh nghiệm về Thiên Chúa cách đặc biệt hơn cả, vì đó
là cuộc gặp gỡ trong tương quan ngôi vị, chứ không phải là một sự vô biên.
Thứ ba,
mô hình này gây xung đột với giáo huấn và truyền thống của Giáo hội. Việc họ xem giáo lý là phụ vì được rút ra từ
kinh nghiệm nội tâm, hay việc tách rời giáo lý khỏi mạc khải, làm nảy
sinh nhiều vấn đề. Vì khó xác định được đâu là kinh nghiệm nội tâm đích thực,
hay chỉ có thể trả lời cách 'mơ hồ' nên mô hình này gây ra chủ nghĩa tương đối
trong việc xác định mạc khải. Nó dẫn đến chủ nghĩa cá nhân khép kín, cực đoan,
mất đi tính toàn thể và hội nhất trong Giáo Hội.
Mặt
khác, mô hình này cho thấy cái nhìn hạn hẹp về kinh nghiệm. Họ quan niệm kinh
nghiệm có tính tự thân và trực tiếp, và đặt kinh nghiệm trên mọi tri thức khác.
Khi ấy mạc khải được hiểu như là một dữ kiện nguyên sơ đi vào con người như là
một bảng trắng (tabula rasa). Đó là hành động của Thiên Chúa và không cần bất kỳ
truyền thống, cộng đồng, hay hình thức trung gian nào khác. Tuy nhiên, các triết
gia gần đây đã chỉ ra sai lầm trong cái nhìn này, họ cho rằng trong bất kỳ kinh
nghiệm nào, chủ thể cũng đã hấp thụ từ bối cảnh sống mà họ đã trải qua, vốn là
những điều kiện định hình nên kinh nghiệm, vốn được chia sẻ bởi cộng đồng như lối
sống và ngôn ngữ. Hơn nữa, Dupre cho rằng kinh nghiệm bao giờ cũng đi cùng với
sự diễn dịch.[2]
Tóm lại,
mô hình này quan niệm mạc khải xảy ra trong kinh nghiệm nội tâm, vốn trực tiếp
và không qua trung gian. Nội dung mạc khải không phải là giáo lý hay những biến
cố đã qua nhưng là chính Thiên Chúa truyền thông chính mình Ngài. Do đó, thái độ
đáp lại mạc khải là thái độ thiêng liêng của con tim yêu mến, chứ không phải là
sự chấp nhận các giáo thuyết hay trở lại với biến cố.
Mô hình
này nhấn mạnh vào chiều kích chủ quan của mạc khải, giúp mang đến nhiều giá trị
tích cực để hiểu về mạc khải cũng như giúp phản tỉnh lại đời sống đức tin nơi
người tín hữu. Vì mạc khải không phải là thông tin nhưng là chân lý cứu độ, phải
được đón nhận bằng vâng phục đức tin, niềm hy vọng và lòng yêu mến trong tương
quan cá vị với Thiên Chúa (DV 1). Tuy nhiên, mô hình này đi đến thái quá khi đặt
nhẹ hay lơ bõ vai trò của Thánh Kinh, giáo huấn, giáo lý, và đặc biệt là chính
Đức Giêsu Kitô. Trái lại, Đức Kitô phải luôn là trung tâm, điểm tới, và là sự viên
mãn của mạc khải, và không còn mạc khải nào khác nữa (DV 4).
Mạc khải
như là lịch sử là gì? Ưu và khuyết điểm của mô hình mạc khải này?
Tóm dịch từ: Avery Dulles, SJ, Models Of
Revelation, (New York: Doubleday & Company, 1983), 53-67.
Vào cuối
thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, với việc tìm hiểu Thánh Kinh nở rộ, phong trào thần
học với một quan niệm mới về mạc khải đã lớn mạnh và được nhiều người ủng hộ. Phong
trào này phê phán cách hiểu về mạc khải hiện có vì cho rằng nó mang tính giáo
điều. Họ cho rằng mô hình mạc khải này khiến người tín hữu chỉ lo học thuộc
kinh, giáo thuyết mà không thật sự đọc Thánh kinh và gặp gỡ Chúa. Thay vào đó,
họ cho rằng Thánh Kinh không chỉ là tập hợp các mệnh đề, lời dạy; mà là tường
thuật, kể lại những hành động của Thiên Chúa. Mạc khải chính yếu là các biến cố
trong lịch sử cứu độ. Có những quan điểm tiêu biểu của mô hình mạc khải này như
sau:
Temple,
khi phê bình mô hình thứ nhất, cho rằng những tín điều và giáo lý tùy thuộc vào
những biến cố mạc khải vốn xảy ra trước và chúng được rút ra từ biến cố đó. Các
biến cố bao giờ cũng phong phú hơn những gì trình bày về chúng. Ví dụ, chúng ta
không tài nào có thể nói hết về một biến cố nào đó cho một người khác. Cũng vậy,
ông cho rằng không hề có chân lý mạc khải. Những tín điều và giáo lý chỉ như là
những bảng chỉ đường cho người ta biết phải tìm kiếm mạc khải ở đâu. Do đó, Thánh
Kinh cũng không phải là mạc khải, mà là một ghi chép về mạc khải. Thánh Kinh ấy
cũng không phải là không sai lầm. Tuy nhiên, Temple cũng tránh xem mạc khải chỉ
là những biến cố khách quan. Các biến cố đó cần được hiểu là sự tỏ lộ của Thiên
Chúa. Khi đó, một nghĩa thứ yếu khác của mạc khải là những soi sáng về những điều
được mạc khải.
Thứ đến,
G. Ernest Wright (phân tích Thánh Kinh) nhấn mạnh Thiên Chúa hành động hơn là Thiên
Chúa nói. Phương tiện mạc khải chính yếu là các biến cố lịch sử. Do đó Thánh
Kinh không phải là Lời Thiên Chúa nhưng chính yếu là ghi lại những hành động của
Thiên Chúa và những đáp trả được hành động đó gợi lên. Ông trích dẫn từ Thánh
Kinh và cho thấy rằng một số đoạn Thánh Kinh không nói về Thiên Chúa và các thuộc
tính của Ngài, hoặc nói về Thiên Chúa nhưng không theo cách nói bằng những ý niệm
trừu tượng. Trên nền tảng Thánh Kinh, ông kết luận rằng Thiên Chúa mạc khải
không qua những kinh nghiệm thần bí mơ hồ nhưng qua những biến cố lịch sử khách
quan. Chúa tỏ mình ra cho toàn thể nhân loại. Do đó, mục đích của thần học là
đưa Giáo Hội trở lại với trình thuật nguyên sơ về những hành động của Thiên
Chúa. Giống như Temple, ông còn cho rằng việc diễn giải cũng là một phần cùng với
hành động là mạc khải của Thiên Chúa.
Cullmann
cho rằng Thánh Kinh là câu chuyện về công cuộc cứu độ của Thiên Chúa và có ba
giai đoạn trong tiến trình mạc khải. Thứ nhất là biến cố đơn thuần, thứ đến là
sự khai mở dành cho nhà ngôn sứ thấy để hiểu biến cố ấy, và sau cùng là sự kết
hợp trong trí hiểu nơi vị ngôn sứ giữa biến cố mới ấy và những gì được mạc khải
trước đó trong lịch sử cứu độ. Nơi ông có sự đan xen giữa hai khái niệm về mạc
khải. Mạc khải là biến cố xảy ra cùng với sự giải thích có linh hứng. Mạc khải
còn là sự khai sáng cho các ngôn sứ để nhận ra và giải thích về biến cố, với sự
hướng dẫn của Thánh Thần. Tuy nhiên, khác với hai quan điểm trên, dù theo cách
nói biến cố đi trước sự giải thích nhưng ông xem sự giải thích các biến cố có
tính thiết yếu, và các biến cố không tự giải thích cho chúng. Giống như Temple,
ông cho rằng các biến cố chỉ tỏ lộ ý nghĩa siêu nhiên chỉ khi chiêm ngắm bằng đức
tin.
Wolfhart
Pannenberg (thế kỷ 20) hiểu mạc khải mang tính lịch sử. Ông phê bình những tư
tưởng về mạc khải như lịch sử ở thế kỷ 19 chỉ là nửa vời. Cụ thể, ông phê
bình quan niệm về "một lịch sử cứu độ tách rời hẳn lịch sử thường" của
Cullmann. Đối kháng lại với những tư tưởng trước, ông chủ trương sự đồng nhất
chặt chẽ giữa mạc khải và lịch sử. Mạc khải không ở trong một phần nhưng trong
toàn bộ lịch sử. Ngược lại với Cullmann, ông cho rằng các biến cố tự giải thích
cho chúng, không cần phải được minh giải bằng một sự khai mở thêm. Do đó không
cần có sự soi sáng này để hiểu về chúng, chỉ cần lý trí tự nhiên là đủ. Tóm lại,
ông cho rằng mạc khải không bao giờ xảy ra ngoài biến cố. Ông không thừa nhận
việc Thiên Chúa tự biểu lộ cách trực tiếp qua sự xuất thần hay lời nói. Thiên
Chúa luôn mạc khải cách gián tiếp. Chống lại mô hình mạc khải như những tín điều,
ông cho rằng Lời được hiểu như là một phương diện của mạc khải và được liên kết
với các biến cố.
Mô hình
mạc khải này trước hết mang lại những giá trị tôn giáo thực tiễn. Khi nhấn mạnh
hành động của Thiên Chúa, mô hình này nhấn mạnh đến tương quan rõ nét hơn giữa
người tín hữu với Thiên Chúa. Chính khi chiêm ngắm hành động của Chúa tỏ lộ
tình yêu của Người, họ được thúc đẩy để đáp trả lại cách sâu xa hơn, đi vào mối
tương quan mật thiết, sống động hơn với Thiên Chúa. Mặt khác, cách hiểu mạc khải
này thúc đẩy thần học Thánh Kinh phát triển ở một số điểm. Nó giúp ta chú ý
Thánh Kinh hơn, đọc và hiểu Thánh Kinh cách phong phú hơn. Khi ấy các sách lịch
sử và ngôn sứ, các bản văn khải huyền còn được xem như là những giải thích của
lịch sử. Các sách Tin Mừng đều tập trung vào những hành động mà Thiên Chúa biểu
lộ cho dân. Hơn nữa, mẫu thức này mang tính năng động hơn mẫu thức mạc khải như
là tín điều. Nếu mô hình một có khuynh hướng trình bày mạc khải như một cơ cấu
xác định và đồng nhất, mô hình hai nhìn toàn bộ mạc khải trong những giai đoạn
kế tiếp nhau, nối kết nhau cách linh động. Các tín hữu dù ở thời đại nào và thuộc
nền văn hóa nào cũng có thể tham dự vào biến cố mạc khải đã xảy. Như vậy, mô
hình này vừa gìn giữ gốc rễ của mình vừa mang lại tính liên tục của truyền thống.
Do đó, nó ít có tính độc đoán và mang tính thuyết phục hơn cho nhiều người. Khi
ấy họ được thúc đẩy tự kiểm nghiệm những biến cố mạc khải, và sự đón nhận mạc
khải không phải là hành vi mù quáng, nhưng hợp lý nữa.
Khuyết
điểm của mô hình này là gặp khó khăn khi trả lời cho câu hỏi đâu là biến cố mạc
khải. Vì không phải biến cố nào cũng là mạc khải (Vd: biến cố tội lỗi: ông
Giuđa và bà Tamar; biến cố vô thưởng vô phạt). Hoặc khi trả lời cho câu hỏi đâu
là ý nghĩa của biến cố mạc khải, họ có nguy cơ mơ hồ, chủ quan, khó xây dựng
tính liên tục và đồng nhất. Đặc biệt, mô hình này dẫn đến nguy cơ xem nhẹ Lời,
đặc biệt là những lời đã được kết tinh trong giáo lý truyền thống của Giáo hội.
Vì trong Thánh Kinh, Thiên Chúa quả có nói/ban các chân lý; nhiều khi sứ điệp
là yếu tố chính của biến cố mạc khải; nhiều khi lời soi sáng cho biết ý nghĩa
đích thực của biến cố. Lời là yếu tố quan trọng của cuộc sống con người. Mặt
khác, việc cho rằng 'những lời nói và thị kiến là không quan trọng' là võ đoán.
Vì trong Ds 12,6-8, Chúa nói rằng Chúa giúp các tiên tri nhận biết Người qua thị
kiến, và Người nói miệng đối miệng với Môsê; hoặc các sách Sáng Thế, Xuất Hành,
lụt Hồng Thủy không thể hoàn toàn được xếp và sách lịch sử theo cách hiểu phổ
thông hiện nay.
Tóm lại,
mô hình mạc khải này dựa trên lý luận cho rằng con người hiểu về nhau hơn qua
hành động chứ không qua lời nói. Thiên Chúa là ngôi vị, do đó Người tự tỏ lộ
qua các biến cố hơn là các giáo thuyết. Giáo thuyết là phụ vì được rút ra từ biến
cố. Khi đó, Thánh Kinh là quan trọng nhưng không là hệ thống giáo lý, mà ghi lại
các biến cố Thiên Chúa hành động. Mô hình này muốn giúp người tin hữu đọc Thánh
Kinh theo cách đưa họ về với chính biến cố gốc của lịch sử cứu độ, khi ấy mới
có thể gặp được mạc khải của Thiên Chúa. Như vậy, theo mô hình hai, tín hữu gặp
được mạc khải khi sống lại, đi vào, và tham dự vào biến cố mạc khải ấy.
Mặt
khác, giống như mô hình một, mô hình này có những ưu và khuyết điểm của nó khi
hiểu về mạc khải. Do đó, ắt hẳn cần cả hai mô hình trên để bổ túc cho cách hiểu
về mạc khải. Có thể xem cả hai như là mô thể và chất thể của mạc khải, và có mối
thống nhất bên trong với nhau (theo Vat II). Ta thấy rằng lời và hành động luôn
có mặt trong nhau. Ví dụ, bất cứ khi nào ta hành động, thì hành động ấy mang một
ý nghĩa trình bày, mang đặc điểm của lời. Và ngược lại, khi viết hay nói thì có
một năng lực được tạo ra trong lịch sử thế giới. Trong Thánh Kinh cũng vậy, Lời
Chúa không bao giờ là trống rỗng nhưng luôn mang năng lực sáng tạo, và hành động
của Chúa vừa bằng Lời vừa bằng hành vi. "Ngôi Lời đã trở thành xác thịt"
(Ga 1,14) diễn tả đặc tính lời của biến cố Nhập Thể; các môn đệ đã nghe, đã thấy,
đã sợ mó được "lời hằng sống" (1Ga 1,1). Trong tiếng Do Thái, từ dabar
vừa có nghĩa là lời vừa có nghĩa là biến cố cũng cho thấy tính lưỡng diện này.
Mạc khải theo mô hình Giáo Thuyết là gì? Khác biệt giữa Công Giáo và Tin Lành trong mô hình này? Và ưu khuyết điểm của mô hình này ra sao? Để trả lời cho những câu hỏi trên, bài viết trước hết khái quát hóa quan điểm mạc khải theo mô hình Giáo Thuyết tương ứng trong hai nhóm Tin Lành và Công Giáo, kế đến đưa ra nhận xét về một vài điểm giống và khác nhau giữa hai nhóm, và sau cùng đi đến những nhận định về ưu khuyết điểm của mô hình này.
Tóm dịch từ: Avery Dulles, SJ, Models Of Revelation, (New York: Doubleday & Company, 1983), 19-35.
Mô hình mạc khải Giáo Thuyết tồn tại trong thời gian dài của lịch sử Giáo hội ngày từ thời Giáo hội sơ khai. Cách chung mô hình này được đón nhận trong cả Giáo hội Công Giáo và Tin Lành, tương ứng với trường phái Duy Kinh Thánh Bảo Thủ và Tân Kinh Viện Công Giáo.
Trường phái
này cho rằng về nguyên tắc Thiên Chúa có thể mạc khải chính Ngài qua tự nhiên.
Nhưng bởi vì Thiên Chúa siêu vượt và con người bị ảnh hưởng bởi tội, nên con
người không thể đạt được nhận thức tinh tuyền về Thiên Chúa nhờ mạc khải tự
nhiên nữa. Do đó con người cần mạc khải siêu nhiên để nhận biết chân lý cứu độ.
Với họ
chân lý cứu độ phổ biến trong thời Thánh Kinh, với đỉnh cao mạc khải nơi Chúa
Giêsu và sau đó là lời giảng dạy của các tông đồ. Thánh Kinh chứa đựng toàn bộ
mạc khải của Thiên Chúa (Warfield). Toàn bộ Thánh Kinh là Lời Thiên Chúa viết
ra và không có sai lỗi. Vì những gì Thiên Chúa mạc khải là chân lý và có thể được
truyền thông cho tâm trí con người ngang qua những phát biểu rõ ràng. Họ hiểu
ơn linh hứng theo nghĩa đen. Do đó, mạc khải là tập hợp của những chân lý mang
tính mệnh đề mà Chúa mạc khải cho con người bằng ngôn ngữ rõ ràng trong Thánh
Kinh.
Trường phái
này cũng phân biệt thành hai loại mạc khải, tự nhiên và siêu nhiên. Dù mang điều kiện hư hoại nhưng khi chiêm ngắm trật
tự tự nhiên, lý trí con người có thể nhận biết sự tồn tại của Thiên Chúa như một
ngôi vị, đấng sáng tạo, và là cùng đích của mọi sự. Tuy nhiên vì do sự sa ngã,
để đạt được chân lý chắc chắn về Chúa và đặc biệt là các mầu nhiệm như Ba Ngôi,
Nhập Thể, con người trong thực tế thiết yếu cần đến mạc khải siêu nhiên, vốn cần
thiết cho ơn cứu độ.
Mạc khải với họ được hiểu theo cả ý nghĩa năng động (Actively) và khách
quan (Objectively). Mạc khải là tiến trình mà trong đó gia sản đức tin
được xây nên trong thời Thánh Kinh, bao gồm lời các ngôn sứ, ơn linh hứng, lời giảng
dạy của Chúa Giêsu, và lời dạy của các tông đồ; và mạc khải chính là nội
dung đức tin bao gồm những chân lý mệnh đề chứa đựng trong Thánh Kinh và
truyền thống. Khi đó, giáo huấn Giáo hội là tiêu chuẩn thích đáng và phổ quát để
xác định điều gì là mạc khải. Với cách hiểu này họ đánh đồng tín điều của Giáo hội
với mạc khải thánh.
Có thể nói cả hai đều cho rằng mạc khải siêu nhiên chuyển thông những nhận
thức khái niệm bằng ngôn ngữ, và chân lý mạc khải được đón nhận qua lý trí. Mạc
khải được ban dưới hình thức nội dung mệnh đề hay phát biểu rõ ràng. Mạc khải có tính khả tri và có tính khái niệm (có
thể phát biểu, qua ngôn từ). Đặc biệt cả hai đều cho
rằng Thánh Kinh được viết ra bởi linh hứng của Chúa Thánh Thần. Mạc khải là những chân lý mệnh đề được chứa đựng
trong Kinh Thánh và không sai lầm.
Với cả hai, việc đáp trả mạc khải là thái độ tin nhận
những chân lý chắc chắn chứa đựng trong nguồn đáng tin cậy. Tin là hành động của
Chúa Thánh Thần trong lòng mỗi người. Tin không mù quáng nhưng là hành động hữu
lý dựa vào những dấu chỉ đáng tin cậy.
Tuy nhiên, quan điểm Tin lành và Công Giáo trong mẫu
thức mạc khải Giáo Thuyết có những điểm khác nhau. Thứ nhất, quan điểm Tin Lành cho rằng không có thần học tự nhiên và chỉ có thần học
siêu nhiên. Công Giáo ngoài việc cho rằng có mạc khải siêu nhiên, còn cho rằng có
mạc khải tự nhiên. Dù con người phạm
tội con người vẫn có khả năng biết ngài nhờ lý trí tự nhiên. Biết có Thiên
Chúa... Tuy nhiên, khi ấy con người vẫn cần có mạc khải siêu nhiên. Vì có những
mầu nhiệm trí khôn tự nhiên không thể nhận biết được.
Hơn nữa về phía Công Giáo, mạc khải không chỉ được
chứa đựng trong Thánh Kinh mà còn trong truyền thống tông đồ, vồn bổ trợ và giải
thích Thánh Kinh. Họ bác bỏ quan điểm của Tin lành
cho rằng Kinh thánh là đầy đủ và đã hoàn chỉnh. Họ cho rằng mặc khải được chứa
đựng trong hai nguồn, đó là Kinh thánh và truyền thống tông đồ. Huấn quyền vốn
dựa trên cả truyền thống và Thánh Kinh có thể xác định về những chân lý không
được đưa ra, hoặc ít là không được đưa ra một cách rõ ràng trong Thánh Kinh.
Trước hết, mô hình mạc khải này đề cao giá trị truyền
thống và nền tảng, dựa trên Thánh Kinh hay dựa thêm vào truyền thống. Nội dung
mạc khải theo mô hình này rất rõ ràng, không mơ hồ. Khi ấy, thần học có nhiệm vụ hệ thống nội dung, bảo vệ, và diễn tả áp dụng mạc khải
có luận lý, nên tránh được những mơ hồ. Do đó, nó mang lại nền tảng thống nhất và chắc chắn trong giáo thuyết.
Bên cạnh đó, ích lợi nhất của mô hình này là mang lại hoa trái thực hành và
sự hiệp nhất cũng như sự phát triển bền vững cho Giáo hội. Do trung thành với
truyền thống và bản văn Giáo hội, mô hình này mang đến cho người tin sự nhất
quán rõ ràng trong giáo thuyết, một cảm thức rõ về căn tín của kitô hữu. Sau
cùng, kiểu mạc khải này đưa ra một cảm thức rõ về sứ mạng và sứ vụ của Kitô Giáo. Giúp họ dễ trung
tín và chắc chắn trong việc rao giảng.
Trước hết, nếu mô hình này xem mạc khải là tập hợp
những chân lý mệnh đề trong Thánh Kinh vốn không sai lầm và được hiểu theo
nghĩa đen, thì trong truyền thông, mệnh đề chỉ đóng một vai trò khiêm tốn, vì
điều được thông truyền luôn dựa vào năng lực gợi hứng (suggestive power) hơn là
nội dung luận lý của mệnh đề đó. Nội dung của các mệnh đề đặc biệt phụ thuộc
vào hoàn cảnh phát xuất của mệnh đề đó.
Mặt khác, Tân Kinh Viện Công Giáo dường như cho thấy
tốt hơn quan điểm Tin Lành khi dựa vào Huấn quyền là trung gian để giải thích
Thánh Kinh. Tuy nhiên, họ lại quan điểm về truyền thống cách cứng nhắc, xem truyền
thống là những gì được viết ra minh nhiên bằng ngôn ngữ. Khi đó truyền thống sẽ
mất đi tính đúng đắn do khoảng chênh thời đại.
Mặt khác, mẫu thức này cho thấy nó không tương hợp
với yếu tố kinh nghiệm. Vốn đề cao thẩm quyền và chấp nhận những mệnh đề và
khái niệm vốn xa rời hoàn cảnh của người tin hiện tại, mô hình này ít nại đến
những năng lực gợi hứng trong Thánh Kinh, ít tìm kiếm những dấu chỉ hiện diện của
Chúa trong kinh nghiệm thường nhật của con người, nên kiểu mạc khải này thất bại
để giải đáp những truy vấn đức tin, và bị bó buộc trong cái khung ngôn ngữ và
khái niệm. Trái lại, đức Pius XI nói rằng thần học phải mở ra với những khả thể
mà giáo huấn Giáo hội không đề cập như những mệnh đề. Cần tìm kiếm cách thức
sáng tạo để trình bày mạc khải trong thời đại mới bằng cách quan tâm hơn đến
kinh nghiệm của người tín hữu hôm nay. Sau hết, mô hình này không thích hợp để
đối thoại với các giáo hội và tôn giáo khác vì xem họ không có bất kỳ chân lý mạc
khải nào.
Tóm lại, mô hình mạc khải Giáo Thuyết tồn tại phổ biến trong thời gian dài
của lịch sử Giáo hội. Mãi cho tới thế kỷ 17-18, quan niệm mạc khải này mới bị đặt
vấn đề. Mô hình này quan niệm mạc khải là những mệnh đề phát biểu rõ ràng, luôn mang giá trị nhận thức, nên luôn trung thành với truyền thống, và mang lại sự hiệp nhất và vững chắc trong giáo
thuyết và sứ mạng của người tín hữu. Tuy nhiên, kiểu mẫu mạc khải này cũng gây
ra những hệ quả tiêu cực và bị chống đối nhiều ngày nay, do hiểu Thánh Kinh theo nghĩa đen và hiểu truyền thống
một cách cứng nhắc.
Đâu là những lập luận chống lại mạc khải? Và những lập luận để Giáo hội giải đáp lại? Để trả lời câu hỏi này, trước hết bài viết lược lại dòng lịch sử khi mạc khải bị đặt vấn đề, kế đến chỉ ra một vài lập luận chống đối mạc khải cách khái quát, và đi đến những phản tỉnh cá nhân sau cùng.
Tóm dịch từ: Avery Dulles, SJ, Models Of
Revelation (New York: Doubleday & Company, 1983), 1-18.
Kitô Giáo cũng giống như các tôn giáo khác tin rằng những
chân lý đức tin được Thiên Chúa mạc khải trong lịch sử. Vào thời giáo hội sơ
khai, suy nghĩ về mạc khải được đón nhận rộng khắp cách đương nhiên. Nhưng mãi
cho tới thế ký 16, với sự xuất hiện của Thệ Phản Tin Lành, cùng với sự chống đối
tôn giáo trong các thế kỷ tiếp theo (chủ nghĩa Duy lý), khái niệm mạc khải cổ
điển là những chân lý đức tin được Thiên Chúa thông truyền vào thời Thánh Kinh,
được gìn giữ và giải thích bởi Giáo hội bị truy vấn rất nhiều trong thế kỷ XX.
Những
chống đối mạc khải chung quy lại bao gồm những tư tưởng và quan điểm như sau:
1. Thuyết
Vô Ngộ Triết Học (Philosophical agnosticism). Nhóm này truy vấn về khả năng liệu rằng lý trí
con người có thể vượt qua thế giới hiện tượng trong kinh nghiệm? Hay nếu Thiên
Chúa có tồn tại, thì Ngài không thể được lĩnh hội, vì Ngài siêu vượt trên kinh
nghiệm nhận thức. Do đó, mọi phát biểu về Người và về hành động của Người không
mang giá trị nhận thức. Mạc khải khi ấy được xem như là huyền thoại hay ẩn dụ
chứ không được hiểu theo nghĩa đen. Trái lại, quan điểm Giáo hội cho rằng con
người có thể biết về Thiên Chúa. Dù là siêu việt, nhưng chính Ngài đã đi bước
trước và mạc khải cho con người, chứ không do con người chủ động tìm biết Ngài.
2. Phân
tích ngôn ngữ (Linguistic analysis). Củng cố lý luận trên của Thuyết Vô Ngộ Triết Học, nhóm
này truy vấn liệu rằng ngôn ngữ nói về sự thánh thiêng có một nội dung mang
tính nhận thức rõ ràng không? Khi ấy họ ám chỉ phê bình học thuyết mạc khải cổ
điển. Tuy nhiên, quan điểm Giáo hội cho rằng ngôn ngữ giới hạn nhưng vẫn có thể
diễn tả đúng về Thiên Chúa. Vì Thiên Chúa nói về Ngài bằng ngôn ngữ, đặc biệt
trong Thánh Kinh; Thiên Chúa nói cho con người bằng ngôn ngữ của con người. Đó
không phải thuần là nỗ lực của con người tự diễn tả hay nói về Thiên Chúa.
3. Nhận
thức luận hiện đại (Modern epistemology). Nhóm này khi đào sâu nguồn gốc của kiến thức, họ
phân biệt ra thành hai loại kiến thức, "chủ động" và "tiếp nhận".
Họ phủ nhận việc lý trí con người chỉ thụ động đón nhận thông tin từ kiểu thông
truyền nào đó bởi Thiên Chúa. Vì kiến thức là một sản phẩm của người biết, kiến
thức ấy trong một ý nghĩa nào đó phải là "tiếp nhận", nghĩa là phải phụ
thuộc vào những điều kiện và giới hạn của con người tiếp nhận. Do đó, họ lên án
mạc khải vì như là việc áp đạt của quyền năng thần linh (divine authority). Tuy
nhiên, đồng ý với khám phá về yếu tố "tiếp nhận" trong tri thức con
người, Giáo hội cho thấy rằng Chúa vẫn mạc khải cho con người và Ngài mạc khải
qua tiến trình thủ đắc nơi con người.
4. Tâm
lý học thực nghiệm (Empirical psychology). Nhóm này muốn phá đổ những niềm tin ngây thơ cho
rằng những gì nghe thấy đến từ trên cao. Họ lý giải những điều được gọi là
"xuất thần" có thể bị giản lược như là tình trạng thôi miên hay say
thuốc. Hay mạc khải đối với thời của lý trí không gì khác như là biểu hiện của
tâm lý vô thức mà thôi. Tuy nhiên, Giáo hội cho rằng mạc khải vẫn có thể diễn
ra và không tách biệt với yếu tố tâm lý. Vì mạc khải diễn ra nơi và trong một
con người toàn thể, mà trong đó có yếu tố tâm lý.
5. Phê
bình Thánh Kinh (Biblical criticism). Một vài học giả Thánh Kinh hiện đại chỉ ra những khó
khăn khi quy gắn những lời và hành động cho tác nhân thánh thiêng. Bằng phương
pháp phê bình văn học, họ cho rằng các ngôn sứ và tông đồ diễn tả tư tưởng của
họ với ngôn ngữ thời đại đó. Các ngài đã dùng các công cụ văn chương để diễn tả
ý của chính mình chứ chắc gì là Chúa nói. Do đó, những chứng cứ mạc khải trong
Thánh Kinh không đáng tin về mặt lịch sử. Tuy nhiên, quan điểm giáo hội luôn
cho thấy mạc khải vẫn diễn ra khi dùng công cụ văn chương và ngôn ngữ con người
để diễn tả mạc khải.
6. Lịch
sử học thuyết Kitô Giáo (The history of Christian doctrine). Họ cho rằng nhiều chân lý đức
tin được xem như chân lý mạc khải vốn đã được điều chỉnh bởi ai đó và bởi những
ý kiến sai lầm. Có những điều được cho là mạc khải đã thay đổi trong dòng lịch
sử. Do đó, liệu rằng những học thuyết đó có là và còn là những chân lý được mạc
khải không. Giáo hội cho thấy cần phân biệt những cấp độ khác nhau; có những
thay đổi nhưng cái cốt lõi và nền tảng thì không thay đổi.
7. Tôn
giáo đối chiếu (Comparative religion). Nhóm này đòi Kitô Giáo phải nhìn đến và so sánh
với những tôn giáo khác vồn có những mạc khải trái ngược về một số điểm, hay có
khi không xem đó là mạc khải. Hay đâu là điều cho thấy mạc khải Kitô Giáo trổi
vượt trên các tôn giáo khác? Tuy nhiên, Giáo hội tôn trọng quan điểm của mỗi tôn giáo, đồng thời xác tín
vào chân lý mạc khải nơi mình.
8. Xã hội
học phê bình (Critical sociology). Nhóm này chỉ ra những đặc tính thành phần trong việc cấu
thành hệ thống niềm tin của Giáo hội là thẩm quyền. Họ cho rằng mạc khải như là
điều để giúp củng cố huấn quyền của nhóm lãnh đạo. Tuy nhiên, quan điểm Giáo hội
cho thấy cái nhìn đấu tranh như thế rất là nghèo, cái nhìn về quyền bính tiêu cực
như thế thì không đúng và phiến diện. Hơn nữa, dùng cái nhìn này áp dụng cho
Kitô Giáo cũng hoàn toàn sai. Vì lời rao giảng mạc khải đầu tiên là cho người
nghèo, phụ nữ, và các tông đồ ít học.
Bên cạnh
đó, một chống đối khác xem mạc khải là sự thông ban phổ quát cho tất cả mọi người,
và như thể là một "cipher" hướng chỉ đến siêu việt như Jasper nói.
Khi đó, Thiên Chúa không là ngôi vị nhưng
chỉ là sự trống rỗng siêu vượt nào đó. Do đó, tất cả những gì được gọi là mạc
khải chỉ được hiểu theo nghĩa thần thoại. Nhưng Giáo hội luôn tin và khẳng định
rằng chính Thiên Chúa đã đi vào lịch sử, đã nói và hành động trong lịch sử ấy,
đặc biệt ngang qua Đức Giêsu Kitô.
Cũng vậy,
ngày nay những phong trào đấu tranh hay chủ nghĩa giải phóng xem đức tin không
phải là những hệ thống giáo lý giáo điều, nhưng là hành động sống. Cụ thể Gerald
Downing cho rằng nên hiểu Kinh Tin Kính là một tuyên xưng về lối sống chứ không
như tuyên xưng trong lời nói. Ông chống lại đức tin như là tín điều. Tuy nhiên,
Giáo hội trình bày về mạc khải và đức tin một mặt mang yếu tố hướng đến thay đổi
lối sống bằng những hành động cụ thể, nhưng một mặt quan trọng khác mạc khải
còn là kho tàng các chân lý đức tin nữa. Có những chân lý đức tin rõ ràng,
khách quan, đúng đắn do Thiên Chúa mạc khải cho.
Có thể
nói, cách hiểu mạc khải của Giáo hội đã và đang bị chống đối từ rất nhiều góc cạnh:
triết học, tâm lý, phê bình văn học, xã hội, lịch sử… Khi nhìn lại những chống
đối này, thái độ trước hết có lẽ là cần thừa nhận những chống đối ấy, để giúp chống lại những cách hiểu về
mạc khải cách ngây thơ và phát triển học thuyết mạc khải đứng vững trước những
chống đối ấy.
Thứ đến,
nó giúp ta nhận ra rằng mạc khải cũng như đức tin vốn vượt trên lý trí. Kinh
nghiệm và truyền thống cho thấy Giáo hội đã đón nhận và sống kinh nghiệm đức
tin và đón nhận mạc khải trước và từ lâu rồi. Việc giải thích là đến sau nhưng không
thể diễn tả và hiểu hết về mạc khải. Ngay trong Giáo hội hiện tại cũng có rất
nhiều mẫu thức khác nhau để diễn tả mạc khải. Hơn nữa, dù Giáo hội có thể giải
đáp nhiều vấn đề về mạc khải mà những người chống đối hay cách riêng chủ nghĩa
duy lý đặt ra, thì ngay cả trong phương pháp thần học - hiểu về mạc khải một
cách khoa học - đã có vấn đề. Vì tự bản chất thần học về mạc khải cần phương
pháp riêng biệt và phải khởi đi từ chính mạc khải. Thần học về mạc khải không
thể chỉ dựa trên lý trí thuần túy.
Đặt vấn đề: Nhìn lại lịch sử thần học, đâu là những vấn đề thần học được đặt ra và đã có những khuynh hướng giải quyết tương ứng như thế nào?
Tóm dịch từ: Jared Wick, SJ, Doing
Theology, (New jersey: Paulist Press, 2009), 1-21.
Theo tác giả, suy tư thần học (hay làm thần
học) là tìm kiếm ý nghĩa của đời sống đức tin, là lần tìm đến ý nghĩa của những
mặc khải và ý nghĩa của tương quan sự sống của con người với Chúa. Xét cho
cùng, làm thần học là bàn về ý nghĩa của Lời Chúa, để rồi tìm thấy ý nghĩa của
thực tại và của đời sống mình, và sống đức tin ấy. Đây là một nhu cầu thiết yếu
trong đời sống đức tin của người tín hữu. Do đó nếu bối cảnh sống của người tín
hữu thay đổi, những động cơ và phương pháp làm thần học cũng tương ứng được tái
định hình với những điểm nhắm khác nhau dù có một mục đích nền tảng như trên. Làm
thần học là việc khảo cứu sự tỏ ra của Thiên Chúa cho con người vốn diễn ra trong
các giai đoạn khác nhau với những bối cảnh rất khác nhau. Khi đối diện với những
vấn đề trong từng bối cảnh của mỗi giai đoạn khác nhau như thế, truy vấn thần học
cũng trãi qua nhiều hình thức và phương pháp tương ứng để giải đáp cho những vấn
đề đó. Điều này được thể hiện rõ trong các ví dụ tương ứng với những điểm đặc
trưng về bối cảnh, vấn đề thần học, cũng như những cách hiểu và phương pháp làm
thần học tương ứng như sau.
1. Thời các giáo phụ: I-rê-nê và Origen
Với bối cảnh đối diện với sự bách hại đạo và lạc giáo do phong trào ngộ
đạo gây ra, I-rê-nê thực hiện một suy tư học thuyết giáo hội một cách hệ thống
và chặt chẻ. Với 2 tác phẩm nổi bật là Adversus Haereses và The
Demonstration of the Apostolic Preaching. Chống lại những tác phẩm ngụy
thư, I-rê-nê nhấn mạnh lại “rule of truth” vốn có
nguồn gốc từ các tông đồ và yếu tố "universal consensus". Ngài đặc biệt nhấn mạnh và liên kết thần học với
hướng dẫn của truyền thống giáo hội. Nội dung và cấu trúc thần học của ngài dựa
trên "một công thức đức tin" được dạy bởi truyền thống các tông đồ.
Trái ngược với I-rê-nê, trong tác phẩm On First Principles, Origen
cho rằng bởi vì bản văn Kinh Thánh được linh hứng bởi Chúa Thánh Thần, nên Kinh
Thánh cần được giải thích để tìm thấy ý nghĩa "thiêng liêng". Cân tập
chú vào bản văn Kinh Thánh!
2. Thời cận hiện đại: Luther và Cano
Với Luther (1483-1546), tác phẩm Lectures
on Galatians của ông ắt hẳn ra đời là vì bối cảnh giáo hội lạm quyền
và giáo triều tục hóa thời đó. Đây như là sự phản ứng nhưng cũng chính là suy
tư và tìm kiếm ý nghĩa đức tin của chính Luther.
Ông luôn nhấn mạnh đến một "single basic truth".
Với Luther, đối diện với sự tha hóa trong giáo hội, ông cho rằng sự công chính
hóa chính là nội dung và nguyên lý để trả lời cho tất cả những truy vấn thần học.
Vì sự công chính hóa là caput et summa
(đứng đầu và tổng kết) của học thuyết Kitô Giáo. Thiên Chúa làm cho con người
nên công chính chỉ bởi ân sủng của Chúa Kitô. Do đó ông xem tất cả Kinh Thánh cũng
đều hướng về điều này. Làm thần học nghĩa là chú ý liên lĩ đến hành động cứu
chuộc của Chúa đối với con người tội lỗi, dựa trên kinh nghiệm về tội và sự tha
thứ, trên kinh nghiệm sống và chết.
Trái ngược với Luther, Melchior Cano phác
thảo một phương pháp thần học dựa trên nhiều nguồn khác nhau, cái ông gọi là loci,
or “places”. Kiểu thần học này thiếu tính trọng tâm như Luther nhưng nhấn mạnh
vào yếu tố đa dạng. Phương pháp của Cano giả định một sự mở ra và phát triển truyền thống Kitô
giáo đầu tiên. Ông chỉ ra những quy tắc chi phối mỗi locus
(place), là cách để kiểm chứng những chân lý mạc khải theo cách phù hợp với loci
đó. Loci bao gồm: Kinh Thánh, và phức hợp về học thuyết-đời sống-thờ phượng
(gọi là truyền thống tông đồ). Với 5 nguyên tắc: đức tin của giáo hội phổ quát –
hội nghi & công đồng – giáo hội và giám mục Roma – các giáo phụ - thần học
gia kinh viện. Hơn nữa, Cano không chỉ làm thần học phụ thuộc vào thẩm quyền
nhưng còn thêm vào 3 loci khác: lý trí tự nhiên, triết học, và bài học lịch
sử.
Phương pháp của Cano cảnh báo về việc thu hẹp phạm vi suy tư thần học,
khi chỉ dựa vào kinh nghiệm đặc biệt hay tìm kiếm điều chắc chắn khi tái khám
phá nghĩa đen của Kinh Thánh, cũng như cho thấy Kinh Thánh đã đụng chạm đến người
tín hữu ở nhiều cách khác nhau. Chú ý đến cái tổng thể và tương quan hài hòa trong
sự đa dạng. Chúa mạc khải cho con người qua nhiều cách thức khác nhau nữa. Cách
minh nhiên, hướng thần học của Cano lên án sự sai lệch trong hướng thần học của
Luther.
3. Vatican I và Đức Giáo Hoáng Piô
XII
Với bối cảnh thời kỳ chủ nghĩa thực chứng, nên thần học tín lý
tìm kiếm tập hợp chứng cứ từ các nguồn để hổ trợ cho học thuyết thánh.
Với Hiến Chế Tín Lý
(Dei Filius) (1870), trước hết Vatican I định nghĩa hành vi và thái độ đức
tin là chấp nhận những gì Chúa mặc khải mà Kinh Thánh và truyền thống tông đồ
chứa đựng sự mạc khải này. Đức tin không phải là sự lệ thuộc mù quáng vào thẩm
quyền.[1] Vì
Chúa còn mạc khải qua các dấu chỉ phép lạ và sự thánh thiêng, vốn là mầu nhiệm
vượt qua những suy luận và chứng cứ khả tri. Nhưng con người có thể khám
phá ra một khung nền (framewwork), mà trong đó sứ điệp của đức tin phù hợp với
luận lý của cuộc sống.
Sau đó Vatican I đưa ra cách thức để lý trí có thể hiểu mạc khải: Suy
nghĩ về sự tương hợp giữa Kinh Thánh và các chân lý đức tin với thực tại thế giới,
tương quan nối kết tích cực giữa đức tin và lý trí, sự thống nhất và hài hòa
trong các mầu nhiệm; nghiên cứu mối tương quan với mầu nhiệm mạc khải với
"cùng đích tối hậu của con người", ơn cứu độ; thần học liên kết những
khắc khoải nền tảng - sự tìm kiếm của con người trong Chúa.
Sau này, trong Humani generis
(1950), đức Pio XII đã công nhận những cẩm nang thần học với 3 điểm: xác chuẩn
mối liên kết chặt chẻ giữa thần học gia với thẩm quyền giảng dạy của
giáo hội; không phải chỉ lặp lại nội dung của văn kiện giáo hội nhưng trở lại với
nguồn cội Kinh Thánh và Truyền thống để luôn làm mới; thần học nên bắt đầu từ
các giáo huấn ngày nay rồi cho thấy nó đã bắt nguồn từ Kinh Thánh và phát triển
trong truyền thống như thế nào, thần học với phương pháp "về nguồn"
(regressive).
[1] Ta thấy ở đây, cách mặc nhiên, tác giả nói điều này với bối cảnh
giáo hội đang đặt nặng vai trò của thẩm quyền giáo hội khi suy tư thần học, một
mặt phản ứng lại hướng thần học của Luther trước đó, một mặt làm bóp nghẹt và
làm cho thần học xa rời với bối cảnh thực tế của xã hội đang chú ý đến lý trí
và khoa học hơn.
Truyền thống thần học phủ định có vai trò và ý nghĩa gì cho suy tư thần học? Để trả lời cho câu hỏi này, trước hết bài viết tìm hiểu thần học phủ định là gì, ý nghĩa của nó đối với nền suy tư thần học, và sau cùng chỉ ra một vài áp dụng ý nghĩa ấy trong bối cảnh Việt Nam.
Trong dòng suy tư thần học của giáo hội, chúng
ta quả thực nói về Thiên Chúa và nhận biết về Người. Tuy nhiên, xét cho cùng Thiên
Chúa không bao giờ có thể được hiểu hoặc nắm bắt cách đầy đủ bằng các khái niệm
hoặc theo luận lý của con người. Đây là kiểu thần học phủ định vốn tồn tại trong truyền thống Kitô giáo qua một thời
gian dài.
Trước hết, thần học phủ định đã được bám rễ
sâu trong Thánh Kinh và nhiều lĩnh vực khác nhau, cả ở Đông và Tây. Trong sách
Xuất hành, ông Môse chỉ thấy được lưng chứ không thấy được tôn nhân của Chúa
(Xh 33, 18-23); hay trong Tin Mừng Matthêu: "Bây giờ chúng ta thấy lờ mờ
như trong một tấm gương,…, Bây giờ tôi biết chỉ có ngần có hạn" (1Cr
13.12). Vào thời các Giáo phụ, thánh Augustinô nói rằng "nếu bạn hiểu, thì
điều bạn hiểu đó không phải là Chúa". Vào thời trung cổ ở Tây Phương,
thánh Tôma Aquinô cho rằng “chúng ta không thể biết bản tính nội tại của Thiên
Chúa là gì, nhưng đúng hơn là Ngài không phải là gì". Thánh nhân dùng các
thuật ngữ phủ định để nói về Thiên Chúa như: tốt lành, đơn nhất, vô cùng, vĩnh
cửu, toàn năng, bất biến. Con người không thể nói chính xác (univocally) Thiên
Chúa là gì, nhưng chỉ nói một phần về Người (equivocally). Vì thế hiểu biết này
luôn mang tính loại suy (analogy). Đến thời hiện đại, Kierkegaard nói rằng có một
sự khác biệt về phẩm tính cách vô hạn giữa Thiên Chúa và con người mà sau này
Karl Barth đã tiếp nối tư tưởng này.
Bên cạnh đó, thần học phủ định còn được
tìm thấy nơi các tôn giáo khác bên ngoài Kitô giáo như Phật giáo: "gặp phật
giết phật", Đạo giáo: "Đạo khả đạo phi thường Đạo, Danh khả danh phi
thường Danh", hay trong Ấn giáo, Do thái giáo… Tóm lại, có hai loại thần học
phủ định: một loại cho rằng chúng ta không thể nói điều gì về Thiên Chúa ngoại
trừ việc Người hiện hữu. Nhưng có một thần học phủ định khác vốn tộn tại trong
nền thần học của giáo hội Kitô giáo, khẳng định về sự vĩ đại siêu vượt của Thiên
Chúa, nghĩa là Thiên Chúa không bị giới hạn trong tâm trí con người, nhưng siêu
vượt trên khả năng nhận thức của con người.
Nếu thần học là hiểu biết về Thiên Chúa
hay là khoa học về Thiên Chúa, thì ngay từ buổi đầu thần học đã gặp phải một vấn
đề nền tảng là liệu rằng con người có thể nhận biết và nói về Thiên Chúa?
Ở đây ta bắt gặp câu trả lời cho câu hỏi
trên khi phản tỉnh lại truyền thống thần học phủ định. Điều truyền thống thần học
phủ định cốt yếu diễn tả không phải là chúng ta không thể biết gì về Thiên
Chúa, nhưng đúng hơn là chúng ta luôn biết về Người như một Mầu Nhiệm. Vì thế
điều quan trọng về bản chất thần học là nhận ra rằng với truyền thống Kitô giáo
và với truyền thống của tất cả các tôn giáo lớn trên thế giới, Thiên Chúa là
không thể hiểu và diễn tả cách hoàn toàn được, nghĩa là diễn tả đúng nhưng
không bao giờ diễn tả hết. Vì không một ý nghĩ, một hình ảnh nào, hay một khái
niệm nào có thể nắm bắt được thực tại của Thiên Chúa một cách đầy đủ. Thiên
Chúa vốn vượt trên những khái niệm và phạm trù hay ngôn ngữ được dùng để diễn tả
về Người.
Nhưng hiểu biết về Thiên Chúa như một
Mầu nhiệm nghĩa là như thế nào, và làm sao để hiểu về Mầu Nhiệm?
Gabriel Marcel (1888-1973) giúp ta hiểu điều này khi nói rằng “mầu nhiệm rất
khác một vấn đề", và "mầu nhiệm không phải là một điều gì đó không biết
hoặc không thể biết, nhưng là điều đã biết tuy nhiên lại không thể diễn tả ra,
và được giải quyết một cách hoàn toàn". Đặc biệt, "mầu nhiệm là điều
gì đó mà chính bản thân tôi có liên hệ đến". Để hiểu về Mầu Nhiệm cũng
tương tự như để hiểu về mầu nhiệm con người, phải gặp gỡ trực tiếp, phải tự
mình trải nghiệm về họ. Và điều này chỉ xảy ra thông qua sự trao tặng chính bản
thân của người đó cho tôi, một sự mạc khải.
Hiểu biết về Thiên Chúa như một Mầu Nhiệm
không phải là không biết gì nhưng chính nhờ sự tự mạc khải của Người mà con người
có thể hiểu biết một phần về Ngài. Chính Chúa đã đi bước trước để con người có
thể nhận biết người nhờ ân sủng của Người. Chúa chuyển thông chính Ngài ngang
qua những đối tượng trung gian. Thiên Chúa mạc khải ngang qua những kinh nghiệm
thường ngày trong cuộc sống – những khoảng lặng gặp gỡ: niềm vui, nổi buồn chán,
thất vọng; trong khi lắng nghe Lời Chúa; và từ truyền thống của Giáo hội. Do
đó, con người nhận biết Thiên Chúa dĩ nhiên không phải qua những khái niệm thuần
túy, không phải qua những thông tin và kiến thức mệnh đề về đức tin, nhưng
trong một hiểu biết chiều sâu từ cuộc gặp gỡ cá vị với Người.
Tóm lại, truyền thống thần học phủ định nhấn
mạnh một nền tảng quan trọng để hiểu về bản chất của thần học. Thần học là hiểu
biết về Thiên Chúa xét như là Mầu Nhiệm. Chính nhờ Thiên Chúa từ thông ban và mạc
khải chính Ngài trước mà con người có khả năng nhận biết Người trong ân sủng. Con
người nhận biết và nói về Thiên Chúa không phải qua những khái niệm phạm trù
hay như một vấn đề. Nhưng hơn hết, thần học phải đến từ kinh nghiệm gặp gỡ trong
tương quan cá vị, với cả tâm trí và con tim. Nhờ đó con người có thể hiểu và diễn
tả một phần về Người, với ngôn ngữ đặc biệt, khi đi vào tương quan thờ phượng
và cung kính.
Thiết nghĩ giáo hội Việt Nam chịu ảnh hưởng
rất lớn bởi Tam Giáo (truyền thống Đông Phương), do đó suy tư thần học đặc biệt
theo cách phủ định của Kitô giáo gặp gỡ rất nhiều điều tương đồng sẳn có trong
tâm thức, truyền thống, và văn hóa của người dân Việt. Điều này mở ra nhiều cơ
hội cho việc suy tư thần học trong bối cảnh giáo hội Việt Nam, cũng như khi nói
về Thiên Chúa cho những người anh chị em người Việt lương dân.
Thứ nhất là niềm tin vào một
Thiên Chúa siêu vượt. Đông Phương dùng những từ ngữ phủ định để ám chỉ Thực Thể
Tuyệt Đối như “Vô Danh”, “Chân Không Diệu Hữu”. Chữ “Vô” chỉ để biểu lộ siêu việt
tính của “Vô Tuyệt Đối”. Lão Tử mô tả Vô Danh là nguồn gốc của Trời đất.[1] Dó
đó tâm thức người Việt dù chịu ảnh hưởng một phần của chủ nghĩa vô thần, có lẽ luôn
ẩn chứa một niềm tin vào "Ông Trời", một Đấng phép tắc vô cùng, vô thủy
vô chung, vốn vượt trên và bao trùm thực tại cuộc sống. Do đó, thật thích hợp để
diễn tả tính siêu vượt của Thiên Chúa theo cách của thần học phủ định, cho cả người
tin và chưa tin, hay khi gặp gỡ và đối thoại với tôn giáo khác bạn trong mãnh đất
Việt Nam. Mỗi người được mời gọi chìm sâu và ý thức về sự vĩ đại của
Thiên Chúa, Đấng hiện diện và hoạt động trong nhân loại.[2]
Thứ đến là thái độ cần có để suy
tư thần học. Truyền thông Đông Phương vốn ghi sâu nơi người Việt, khiến con dân
Việt thường giữ thái độ thinh lặng để chiêm ngắm, và cảm thấy phù hợp khi đi
vào con đường trực giác khi tu tâm, thiền, … Thần học phủ định cho thấy thái độ
và cung cách như thế sẽ giúp con người có thể gặp gỡ Đấng là Mầu Nhiệm, đi vào
trong tương quan để hiểu biết Người hơn. Ắt hẳn suy tư thần học trong và cho
người Việt cần vận dụng đặc điểm này. Để đón nhận và lớn lên trong đức tin, người
tín hữu một mặt cần ý thức rằng Thiên Chúa vốn siêu vượt trên các khái niệm và
phạm trù, hay những tri thức giáo lý khoa bảng… và mặt khác cần phải khiêm tốn
và thinh lặng để gặp gỡ, với thái độ tôn kính và thờ phượng.
[1] Lm. Jos Cao Phương Kỷ,
"Tủ Sách Đàm Đạo Tôn Giáo", http://www.conggiaovietnam.net/index.php?m=module3&v=chapter&ib=12&ict=130.
[2] Ngọc Yến chuyển dịch,
Vatican News: "Hội nghị về Thần học phủ định", https://tgpsaigon.net/bai-viet/hoi-nghi-ve-than-hoc-phu-dinh-thien-chuadang-tam-tri-khong-the-nhan-thuc-duocdang-noi-voi-con-tim-63728.
Trong dòng lịch sử dân Chúa, những vị được kêu gọi làm ngôn sứ có vai trò
và vị trí đặc biệt quan trọng. Ngôn sứ là người đồng hành và hướng dẫn dân
Chúa. Vị ngôn sứ luôn thấu hiểu và mang lấy nỗi lòng của dân, khẩn cầu cho dân.
Đồng thời, vị ngôn sứ còn là người trung gian thực thi sứ mạng nói Lời của Chúa
cho dân. Có khi thông điệp Chúa gửi đến dân ngang qua vị ngôn sứ là lời lên án và
sửa dạy. Nhưng cũng có khi sứ điệp ấy là lời đem lại hy vọng và an ủi cho dân
trong những hoàn cảnh bi đát và tuyệt vọng nhất. Bằng lối trình bày vận dụng
nhiều biện pháp văn chương, sử dụng nhiều hình ảnh và hành động tượng trưng,
trình thuật Ed 37,1-14 là một ví dụ minh họa rõ nét sứ mạng ấy của vị ngôn sứ
Ê-dê-ki-en, là người nói lời hy vọng.
Để tìm hiểu chân dung vị ngôn sứ như là người nói lời hy vọng trong trình
thuật Ed 37,1-14, trước hết bài viết sẽ tìm hiểu khái quát tác giả tác phẩm và
cấu trúc của Ed 37,1-14 (phần 1). Thứ đến, bài viết sẽ phân tích về hoàn cảnh của
dân Ít-ra-en (phần 2). Kế đó, bài viết tiếp tục với phần tìm hiểu những đặc nét
của chân dung vị ngôn sứ - người nói lời
hy vọng cho dân (phần 3), và đi đến một vài phản tỉnh áp dụng sau cùng.
Ngôn sứ
Ê-dê-ki-en thuộc nhóm người Ít-ra-en bị bắt đi trong cuộc lưu đày lần thứ nhất
năm 597. Ông thuộc tầng lớp thế giá, có trình độ, và là một tư tế đền thờ. Sau bốn
năm trên đất lưu đày Ba-by-lon (593), Ê-dê-ki-en nhận được ơn gọi làm ngôn sứ (cf. Ed 1,1; 2,2-7; 3,10-11). Hoạt động ngôn sứ của Ê-dê-ki-en kéo dài trong khoảng 20 năm. Sứ mạng ngôn sứ của Ê-dê-ki-en diễn ra
trong bối cảnh dân đang trãi qua cuộc khủng hoảng nội tâm sâu sa. Dân mất đất,
đền thờ, tư tế, và cả căn tính của mình (cf. Ed 33,21.
27-29). Sứ điệp của sách Ê-dê-ki-en được đánh dấu bằng hai cung giọng rất khác nhau. Thứ nhất là cung giọng lên án
và hạch tội, vang lên để kêu gọi Giê-ru-sa-lem phải bỏ những đường lối bất
trung với Chúa, và cho dân biết cuộc lưu đày vẫn chưa phải tai họa cuối cùng,
vì sự sụp đổ chắc chắn của Giê-ru-sa-lem trong một ngày không xa sẽ xảy đến. Tuy
nhiên, sau biến cố thành Giê-ru-sa-lem sụp đổ năm 586/587, sứ điệp và cung giọng
của ông chuyển sang an ủi và khích lệ nhằm khơi dậy niềm hy vọng cho dân, khi
dân đang lâm vào cảnh đau khổ và tuyệt vọng nhất.
Bố cục của
sách ngôn sứ Ê-dê-ki-en có thể được chia thành 3 phần rõ ràng: phần 1 (ch.1-24)
là lời lẽ đe dọa, chống lại Giu-đa và Giê-ru-sa-lem; phần 2 (ch.25-32) là sấm
ngôn hạch tội các dân ngoại; và phần 3 (ch.33-48) là lời loan báo tương lai tốt
đẹp, mang lại niềm hy vọng cho dân sau khi thành đã mất.
Thị kiến “những bộ xương khô” (Ed 37,1-14) nằm trong phần 3. Đây là trình
thuật theo cách của một thị kiến,[1] và là một trong số các thị kiến lớn của
sách (Ed 1; 8; 37; 40). Trình thuật này mặt khác có thể được xem là trích đoạn
nổi tiếng nhất của ngôn sứ Ê-dê-ki-en.[2]
Đoạn trình
thuật Ed 37,1-14 có thể được chia thành hai phần khá tách biệt với lõi là câu
11. Nếu phần đầu (cc. 1-10) trình bày về thị kiến với bối cảnh xoay quanh hình ảnh
những bộ xương khô, và phần hai (cc. 12-14)[3] hướng đến đối tượng là dân Ít-ra-en, thì câu 11 như là bản
lề để nối kết hai phần này lại. Câu này cho thấy những bộ xương khô chính là
hình ảnh ẩn dụ để nói về dân Ít-ra-en (11a). Đặc biệt hơn, hai phần trên có cấu
trúc trình bày và những điểm gần như là song song hoàn toàn với nhau (như được
chỉ ra trong bảng bên dưới).
Hơn nữa, toàn
bộ trình thuật Ed 37,1-14 còn cho thấy sự chủ động và đi bước trước của Đức
Chúa, chính Ngài dẫn Ê-dê-ki-en vào thị kiến, chính Ngài muốn phục hồi dân. Bên
cạnh đó, trình thuật còn cho thấy vai trò trung gian và sự đáp trả trung tín của
vị ngôn sứ Ê-dê-ki-en. Nằm trong phần 3 của sách Ê-dê-ki-en, mục đích của trình
thuật này chính là để đem lại niềm hy vọng và an ủi cho dân Ít-ra-en đang trong
cảnh lưu đày, đang lầm than tuyệt vọng, đến nổi phải thốt lên "xương cốt
chúng tôi đã khô, hy vọng của chúng tôi đã tiêu tan, chúng tôi đã rồi đời"
(11b). Vì thế, bài viết trước hết sẽ khởi đi từ câu 11 để rồi đọc ngược lại
cũng như đọc tiếp tới khi đào sâu ý nghĩa của trình thuật.
|
Cc. 1-10 |
Cc. 12-14 |
|
Xương không được chôn |
Dân được chôn |
|
Nơi thung lũng |
Trong mồ |
|
Đức Chúa bảo Ê-dê-ki-en tuyên sấm trên xương khô |
Đức Chúa bảo Ê-dê-ki-en Tuyên sấm trên dân
Ít-ra-en |
|
Thiên Chúa ban thần khí trên xương |
Thiên Chúa sẽ ban thần khí cho dân |
|
Xương được hồi sinh |
Dân Ít-ra-en sẽ được hồi sinh |
|
Các ngươi sẽ nhận biết chính Ta là Đức Chúa |
Các ngươi sẽ nhận biết chính Ta là Đức Chúa |
|
Ê-dê-ki-en đã tuyên sấm như Đức Chúa truyền |
Ê-dê-ki-en đã tuyên sấm như Đức Chúa truyền[4] |
Như đã được chỉ ra ở phần trên, câu 11
như là trung tâm và bản lề giúp người đọc hiểu được toàn bộ năng động cũng như
nối kết giữa hai phần cc.1-10 và cc. 12-14 của phần trình thuật Ed 37,1-14. Tuy
nhiên, điểm đặc biệt chú ý ở đây là tại sao dân Ít-ra-en lại được so sánh như
là những bộ xương khô? Và hình ảnh “xương khô” nói lên điều gì cho đọc giả?
“Bấy
giờ, Người phán với tôi: Hỡi con người, các xương đó chính là toàn thể nhà
Ít-ra-en. Này chúng vẫn nói: ‘Xương cốt chúng tôi đã khô, hy vọng của chúng tôi
đã tiêu tan, chúng tôi đã rồi đời!’" (Ed 37,11).
Ngay ở đầu thị kiến, một khung cảnh hoang tàn và u ám như bao trùm và
choáng ngợp. Một thung lũng đầy xương cốt, các xương nằm la liệt, và đã khô đét
(cc. 1-2). Đây quả thực là một khung cảnh mà sự chết như thống trị hoàn toàn. Trong
não trạng Thánh Kinh, hình ảnh thung lũng được so sánh với hình ảnh núi. Núi được
quan niệm là chốn cao, thiêng thánh, "đến đây, ta cùng lên núi Đức Chúa”
(Mk 4,2), “ai được lên núi Chúa? Ai được ở trong đền thánh của Người?” (Tv 24,3).
Hình ảnh những chiếc “xương khô” nằm trơ trọi và rãi rác khắp trên mặt thung
lũng thoạt đầu sẽ gây ngạc nhiên cho người nhìn thấy, bởi vì cách thông thường
dân Ít-ra-en sau khi chết được chôn trong những ngôi mộ bằng đá.[1]
Do đó, hình ảnh một thung lũng đầy xương khô không được chôn cất nằm vương vải
khắp nơi có thể gợi lên khung cảnh cho thấy một điều gì đó rất khác thường đã
và đang xảy ra ở đây!
Trước hết, hình ảnh thung lũng đầy xương biểu thị về tình
trạng tội lỗi và sự chết đang thống trị dân Ít-ra-en. Trong Ed 39,11-16, ta nhận
thấy có hình ảnh về một thung lũng đầy thây người chết, và các xương nằm vương
vãi khắp nơi. Đây là khung cảnh Đức Chúa hạch tội Gốc, và nơi này là nơi ô uế cần
phải được thanh tẩy. Đặc biệt hơn, chúng ta bắt gặp hình ảnh “xương”[עֶצֶם] xuất
hiện trong Ed 6, “Ta
sẽ chất thây con cái Ít-ra-en trước các ngẫu tượng chúng thờ và sẽ rải xương
các ngươi chung quanh bàn thờ của các ngươi” (Ed 6,5). Quả vậy, hình ảnh
“xương” trong Ê-dê-ki-en gắn với việc phán
xét và hạch tội của Đức Chúa đối
với con cái Ít-ra-en. Nhưng dân Ít-ra-en đã phạm tội gì?
Trong truyền thống Thánh Kinh, việc dùng hình ảnh ẩn dụ “xương” xuất hiện
khá thường xuyên, nhưng chỉ có Ê-dê-ki-en nói đến hình ảnh thung lũng đầy
xương. Trong Ed 6,5, xương của dân Ít-ra-en được rải chung quanh bàn thờ, còn thây
được đặt trước các ngẫu tượng. Điều này cho thấy rằng dân Ít-ra-en bị phạt nên
không được chôn cất, và Đức Chúa còn muốn cho thấy nơi thờ phượng – bàn thờ hiện
tại của dân là ô uế (cf. 2V 23,14). Quả vậy, việc thây người chết không được chôn cất là một
hình phạt, được thấy trong Ds 19,11-20, Đnl 21,22-23, và có thể tương đồng với việc “trừng
phạt kẻ vi phạm hiệp ước” (curse for treaty violation)[6]. Ê-dê-ki-en với xuất thân là một tư tế, ông thấy rất rõ sự ô uế nơi đến thờ,
mà sự ô uế nhất chính là việc thờ ngẫu tượng và việc thờ phượng sai nghi thức.
Đây ắt hẳn chính là tội lỗi lớn nhất của dân Ít-ra-en mà Ê-dê-ki-en chỉ cho thấy
ở đây.[7] Ắt hẳn chính vì lý do này mà nhiều lần Ê-dê-ki-en đã miêu tả hình ảnh Đức
Chúa rời bỏ đền thờ (cf. 8,6; 10,1; 11,1).
Thứ đến, hình ảnh
“xương khô” lột tả tình trạng tuyệt vọng và đau thương của dân Ít-ra-en. Chính
dân đã phải thốt lên “xương cốt chúng tôi đã khô, hy vọng của chúng tôi đã tiêu tan, chúng tôi đã
rồi đời” (11b). Greenberg cho thấy sự tương phản hoàn toàn giữa một bên
là xương còn sống (Cn 3,8; 15,30) với một bên là xương khô (Cn 17,22). Ông cho
rằng xương khô diễn tả nhấn mạnh sự thất vọng và đau khổ của một người khi bị bỏ
rơi (cf. Tv 31,23).[8] Hơn nữa, đây còn là xương rất khô hoặc hoàn toàn khô nữa,[9] một sự tuyệt vọng và đau khổ cùng cực. Mặt khác khi phân tích bản văn câu
11b, nhà nghiên cứu Odell có đồng quan điểm với Zimmerli khi lưu ý rằng âm [ēnu] trong cuối mỗi động từ Do Thái ở câu 11 cho thấy rằng lời
diễn tả này là một lời than trách và ai ca, mang tính bi thương và xót xa.[10] Dân đã cảm nhận phần nào tội lỗi của mình đáng phải chết và sẽ chết, "Các tội
phản nghịch và tội lỗi chúng tôi đã phạm đè nặng trên chúng tôi; chính vì vậy
mà chúng tôi phải chết. Chúng tôi còn sống làm sao được?" (Ed 33,10).
Nhưng suy cho cùng hình ảnh những bộ xương khô đét còn là
phản ánh về tình trạng dân đang sống trong hoàn cảnh lưu đày, phải đối đầu với
bao thách đố và khủng hoảng. Chính bối cảnh này giúp chúng ta hiểu điều Đức
Chúa phán “Ta
sẽ đưa các ngươi lên khỏi huyệt và đem các ngươi về đất Ít-ra-en” (c. 12). Tình trạng lưu đày được xem như là “ở trong huyệt”, đã chết. Hẳn là vậy!
Những bộ xương khô chính là hình ảnh của dân Ít-ra-en vốn bị xâm chiếm đất và phải
đi lưu đày trong một thời gian dài ở Ba-by-lon. Cuộc sống trên đất lưu đày khiến cho dân Ít-ra-en đối diện
với cuộc khủng hoảng về mọi mặt, tôn giáo, chính trị, và căn tính của mình nữa.
Đất đã bị Ba-by-lon chiếm lấy, vua và dân cũng phải chịu cảnh lưu đày, nền quân
chủ cũng mất. Đứng trước hoàn cảnh mờ mịt ấy, những câu hỏi được đặt ra: liệu rằng
Đức Chúa có quyền uy hơn thần của người Ba-by-lon (cf. Ed 36,20), hay phải
chăng Đức Chúa đã quá tàn nhẫn với họ, và Ngài không ngay thẳng (cf. Ed 18,25). Đã có rất nhiều
người từ bỏ niềm tin vào Thiên Chúa. Họ tìm đến với việc thực hành đồng bóng,
ma thuật cũng như tin theo thần ngoại, với hy vọng có thể tìm biết và làm chủ
được một tương lai vẫn còn mờ mịt và bất ổn (cf. Is 47, Ed 13). Mặt khác, biến
cố thành Giê-ru-sa-lem và đền thờ bị phá hủy còn là cuộc khủng hoảng lớn nhất
trong lịch sử của dân Ít-ra-en, khiến tình cảnh của dân càng trở nên bi đát và
tuyệt vọng, như là những bộ xương khô đét, hoàn toàn vô vọng.
Tóm lại, bằng lối trình bày song song hình ảnh bộ
xương khô với hoàn cảnh dân Ít-ra-en, cùng với những đặc nét miêu tả nhấn mạnh
khác, trình thuật cho thấy hoàn cảnh bi ai và vô vọng của dân. Hơn nữa, nếu như
người ta vẫn hay nói, nỗi thất vọng lớn nhất chính là khi tự người đó không còn
hy vọng vào bản thân họ nữa, thì chính dân Ít-ra-en lúc này cũng đã tự xem mình
như thế, không còn chút hy vọng gì, và buông xuôi tất cả.
Khi dân Ít-ra-en
đang bế tắc và tuyệt vọng, tự thấy mình như những bộ xương khô đến nỗi cất lên những lời ai ca bi thảm, ắt hẳn Đức Chúa cũng đã rất đau xót đến
nổi Ngài cũng bật lên một câu thương trách “sao các ngươi lại muốn chết, hỡi
nhà Ít-ra-en?” (Ed 33,11). Đức Chúa nhìn thấy sự cùng cực của dân, khi dân đã tự
nhìn nhận rằng nơi họ chẳng còn một ý nghĩa sống nào, chẳng còn một hy vọng cứu
chữa nào nữa, Người phán với dân ngang qua vị ngôn sứ của mình rằng: “hỡi dân
Ta, này chính Ta mở huyệt cho các ngươi, Ta sẽ đưa các ngươi lên khỏi huyệt và
đem các ngươi về đất Ít-ra-en” (Ed 37,12-13). Đức Chúa đã hành động để phục hồi dân, và Người thực hiện
điều này qua tôi trung là ngôn sứ của Người. Trong hoàn cảnh lưu đày, bên cạnh
Isaia II, Ê-dê-ki-en đã được Chúa kêu gọi để làm ngôn sứ cho Người, để nâng dậy
và mang lại niềm hy vọng cho dân của Đức Chúa.
Ngay ở đầu thị
kiến, Ê-dê-ki-en thuật lại rằng chính Đức Chúa là Đấng làm chủ và cho ông thấy
thị kiến xắp xảy đến. “Tay Đức Chúa đặt trên tôi. Đức Chúa dùng thần khí đem
tôi ra, đặt tôi giữa thung lũng” (c. 1a). Những hình ảnh và hành động này được
bắt gặp trong các trình thuật thị kiến khác (Ed 1,1-3; 3,22; 8,1; 11,24-25;
40,1-4). Đặc biệt, khi đặt thị kiến bộ xương khô bên cạnh thị kiến Ê-dê-ki-en được
kêu gọi và được dành riêng để phục vụ Lời Chúa (Ed 3,22-27), ta thấy có sự song
song và tương phản rất rõ giữa công thức
mở đầu của hai thị kiến như được chỉ ra sau đây.
|
Thị Kiến Kêu Gọi (Ed 3,22-24) |
Thị Kiến Bộ Xương Khô (Ed 37,1-4) |
||
|
22a |
Tay Đức Chúa đặt trên Ê-dê-ki-en |
1a |
Tay Đức Chúa đặt trên Ê-dê-ki-en |
|
22b, 24 |
Người phán với Ê-dê-ki-en hãy ra thung lũng Thần khí nhập vào Ê-dê-ki-en |
1b |
Đức Chúa dùng thần khí đem Ê-dê-ki-en ra, đặt Ê-dê-ki-en giữa thung lũng |
|
23b |
Ê-dê-ki-en
thấy vinh quang của Đức Chúa |
1c-2 |
Ê-dê-ki-en
thấy thung lũng ấy đầy xương cốt, nằm la
liệt, khô đét |
|
24 |
Đức Chúa phán với Ê-dê-ki-en |
4 |
Đức Chúa phán bảo Ê-dê-ki-en |
Hai khung cảnh cho thấy chính nơi thung lũng, nơi mà sự chết thống trị, nơi
phơi bày hậu quả của sự trừng phạt và đau khổ của dân Ít-ra-en (c. 1-2) cũng lại
nơi Ê-dê-ki-en đã được kêu gọi. Tại giây phút ban đầu ấy, điều mà Ê-dê-ki-en
nhìn thấy không phải là sự chết thống trị nhưng là sự rạng ngợi do vinh quang Đức
Chúa hiện diện. Điều này vừa cho thấy sự liên tục vừa cho thấy tính mới mẻ
trong ơn gọi và sứ mạng của vị ngôn sứ. Ắt hẳn, chính kinh nghiệm đụng chạm “trực
tiếp” với Thiên Chúa thuở ban đầu đó đã làm nền cho toàn bộ ơn gọi và sứ mạng của
Ê-dê-ki-en. Nên giờ đây, khi trình bày một khung cảnh hoang tàn bi thương,
không có sức sống và vô vọng ở chính thung lũng, Ê-dê-ki-en ngầm chỉ cho dân thấy
sự hiện hiện của Đức Chúa ở đó như kinh nghiệm mà ông đã có. Dù thung lũng ấy
có đang bị bóng tối tội lỗi thao túng thì Chúa vẫn luôn hiện diện và quan
phòng.
Tiếp đến,
Ê-dê-ki-en như bị chất vấn về xác tín và kinh nghiệm của mình có ở trên khi
trình thuật thị kiến tiếp tục với lời Đức Chúa hỏi Ê-dê-ki-en: "Hỡi con
người, liệu các xương này có hồi sinh được không?”, và Ê-dê-ki-en đã thưa với Đức
Chúa rằng “Lạy Đức Chúa là Chúa Thượng, chính Ngài mới biết điều đó" (c.
3). Câu trả lời của Ê-dê-ki-en cho thấy kinh nghiệm và niềm tin vào niềm hy vọng
đặt để ở nơi Chúa. Ông bắt đầu bằng một lời tuyên xưng niềm tin và thờ phượng,
tuyên xưng Đức Chúa là Chúa Thượng, uy quyền và toàn năng. Sau đó, câu trả lời
tiếp nối với một lời cho thấy chính thái độ nội tâm của ông, ông không còn cậy
dựa vào điều gì và vào chính mình nữa, vì ông tin rằng chỉ có Chúa biết và chỉ
có Ngài mới có thể làm mọi sự. Để có được thái độ nội tâm với lòng xác tín vào
Thiên Chúa như vậy, ắn hẳn Ê-dê-ki-en đã phải trải qua nhiều thử thách và tinh
luyện trước đó. Quả vậy khi nhìn lại bước đầu giai đoạn ngôn sứ của Ê-dê-ki-en,
chúng ta thấy rằng ông đã gặp rất nhiều sự chống đối và loại trừ từ dân. Ông đã
sống và trãi qua mối giằng co nội tâm giữa một bên là lời ngôn sứ Chúa truyền
phải nói để hạch tội và giúp dân nhận ra tình trạng tội lỗi của mình, với một
bên là sự bất lực trước sự cứng lòng và điếc lác của dân. Bên cạnh đó, sự chống
đối của các ngôn sứ giả cũng khiến lời của Ê-dê-ki-en bị ảnh hưởng trên dân (Ed 12,2-3). Ê-dê-ki-en
bị câm là vì vậy (Ed 3,26). Nhưng Ê-dê-ki-en vẫn luôn cho thấy ông trung tín và
chu toàn sứ mạng của mình, vì ông luôn tín thác và đặt niềm hy vọng vào Chúa mà
thôi.
Thái độ và niềm tin của Ê-dê-ki-en vào Đức Chúa còn thể hiện khi ông được
Chúa tiếp tục sai bảo “ngươi hãy tuyên sấm trên các xương ấy” (c. 4), và ông đã
vâng lời Đức Chúa. Ê-dê-ki-en dù nhìn thấy sự hoang tàn và dường như vô vọng
nơi các xương ấy, vốn là hình ảnh miêu tả tình trạng của dân Ít-ra-en, ông vẫn
tín thác vào Đức Chúa và đặt niềm tin vào khả thể dân được phục hồi như Đức
Chúa tuyên báo. Trông cậy vào Đức Chúa, Ê-dê-ki-en tin rằng dân có thể được phục
hồi. Thế rồi, trong chuỗi những diễn biến của thị kiến, Ê-dê-ki-en tuyên sấm
trên các xương khô ấy, và các xương đã được trỗi dậy. Chính Ê-dê-ki-en đã được
Chúa chỉ cho thị kiến, và ông đã kinh nghiệm được sự tái sinh nhờ vào quyền
năng của Chúa. Trong chính những điều kiện vô vọng và không thể cứu chữa thì Đức
Chúa vẫn có thể cứu chữa được. Một lần nữa, chính nơi thung lũng đầy xương vốn
vắng bóng sự sống và hy vọng, Ê-dê-ki-en đã tin và kinh nghiệm về quyền năng
khuất phục sự chết của Đức Chúa. Vinh quanh của Đức Chúa vẫn hiện diện ở đó, dù
bên ngoài đất của dân Ít-ra-en, bên ngoài đền thờ, dù là nơi tội lỗi hay sự chết
như thống trị, Đức Chúa vẫn luôn hiện diện và cứu chữa dân. Và đây là bước chuyển
trong thông điệp của Ê-dê-ki-en mà ông muốn loan báo cho dân: với Chúa mọi sự đều có thể. [11]
Trong giai đoạn
đầu của sứ mạng ngôn sứ, Ê-dê-ki-en đã được kêu gọi làm người canh thức (cf. Ed
3,16-21), để phân tích sự sụp đổ của Giê-ru-sa-lem vào năm 587 và rút ra bài học
cho dân. Nhưng ở Ed 33,1-9, Ê-dê-ki-en lại
được kêu gọi một lần nữa làm người canh thức. Điều đó cho thấy sứ mạng loan báo lời hạch tội và phán xét đã hoàn tất, giờ đây, Ê-dê-ki-en
trở thành người quan tâm và nhìn thấy những nỗi thống khổ của dân, nhìn thấy sự
tuyệt vọng và bi ai của dân, để khích lệ và nâng đỡ. Sứ mạng chính yếu của ngôn sứ luôn luôn
là công bố Lời của Chúa cho dân. Lời ấy không bao giờ là cứng nhắc, nhưng luôn
gắn với hoàn cảnh của dân, luôn là lời hướng về tương lai và đưa đến niềm hy vọng
cho con người. Thực vậy, lời khích lệ an ủi dân không phải chỉ được nói ra
trong giai đoạn về sau, lúc thành Giê-ru-sa-lem và đền thờ bị phá hủy, nhưng lời
hy vọng ấy đã luôn ấp ủ trong những lời nhắc nhở và hạch tội trước đó (cf. Ed
11,14-21; 16,60-62; 36,26-32…). Đặc biệt, khi dân đã trong cảnh lưu đày, dân
như buông xuôi và tuyệt vọng, vị ngôn sứ giờ đây muốn cho dân hiểu và tin vào một
sự phục hồi chỉ do bởi Thần Khí của Chúa ban cho.
Ê-dê-ki-en
kinh nghiệm về sự sống mới do bởi Thần Khí của Chúa. Trả lời cho dân câu hỏi
làm sao dân có thể sống và được phục hồi, thị kiến Ê-dê-ki-en miêu tả cho thấy
những bộ xương khô được hồi sinh là nhờ vào uy quyền, nhờ vào Thần Khí của Đức
Chúa (cc. 4-10). Cũng vậy, chỉ nhờ bởi thần khí mà dân sẽ được phục hồi (cc.
12-14). “Ta sẽ đặt thần khí của Ta vào trong các ngươi và các ngươi sẽ được hồi
sinh. Ta sẽ cho các ngươi định cư trên đất của các ngươi” (Ed 37,14). Có thể
nói, toàn bộ trình thuật Ed 37,1-14 cho thấy rất rõ chính kinh nghiệm của
Ê-dê-ki-en có và muốn truyền lại cho dân rằng: dù trong tình trạng tội lỗi và sự
chết, dân cũng sẽ được hồi sinh như những bộ xương khô. Ấy là sự hồi sinh nhờ
vào Thần Khí của Đức Chúa. Phân tích đoạn trình thuật Ed 37,1-14 cho thấy tất cả
có 7 lần xuất hiện từ “רוּחַ”. Trong tiếng Do Thái, từ này vừa có nghĩa là “hơi thở” và “gió” và “thần
khí”. Nếu đem đối chiếu các câu Ed 37,6.8 với G 10,8.9.11 và St
2, chúng ta sẽ nhận
thấy rằng những mô tả ở đây là hình ảnh về một cuộc sáng tạo, hay nói đúng hơn,
Ê-dê-ki-en đang mô tả về một cuộc tái tạo bởi Thần Khí sẽ xảy ra với dân.
Ê-dê-ki-en chỉ
cho dân thấy rằng nếu dân xem mình là những nắm xương khô thiếu sức sống và tuyệt
vọng, thì Chúa có thể hồi sinh nhờ Thần Khí của Chúa, và đem đặt họ trở lại đất
Ít-ra-en như đặt con người trong vườn Ê-đen (Ed 37,14).[12] Rõ rằng với khung cảnh sáng tạo như rất
thân quen với đọc giả là dân Ít-ra-en,[13] Ê-dê-ki-en cho dân nhận biết rằng
chính nhờ Thần Khí được ban, dân sẽ có được một trái tim mới, một trái tim bằng
thịt, để tuân giữ những giới luật và trở nên con cái Thiên Chúa (cf. Ed
11,19-20; 36,26-28). Chính trong kinh nghiệm khi không thể tìm thấy bất cứ lý
do nào để trả lời cho câu hỏi tại sao Chúa muốn cứu chữa mình như vậy, vị ngôn
sứ mời gọi dân ngộ ra Tình Yêu nhưng không của Chúa. Nhờ đó, dân tự thấy rằng
mình cần phải thay đổi, cần phải hoán cải và mở lòng ra với ơn đổi mới của Chúa
mang đến.
Tóm lại, ngôn sứ
là người nhìn thấy và hiểu cho hoàn cảnh của dân, đụng chạm và đồng cảm với những
đau khổ và tuyệt vọng của dân. Bên cạnh đó, vị ngôn sứ cũng vẫn tín thác và cậy
dựa vào Chúa, vì tin rằng chỉ cho Thần Khí của Chúa mới có thể hồi sinh và là
niềm hy vọng cho dân. Ở đây ta thấy rằng vị ngôn sứ muốn gợi lên cho dân kinh
nghiệm về niềm hy vọng. Một niềm hy vọng không dựa trên bất cứ điều gì về phía con
người, vì nếu còn dựa vào đó thì sẽ thấy vô vọng. Nhưng niềm hy vọng thực sự chính
là khi tin nhận và đặt để cuộc đời của mình vào trong tình yêu thương vô điều
kiện của Chúa. Tôi đặt hy vọng vào Người vì Người đã luôn yêu thương và đặt hy
vọng nơi tôi trước.
Có thể nói, sống
trong hoàn cảnh lưu đày, dân Ít-ra-en đối diện với biết bao khủng hoảng và đêm
tối. Họ như những bộ xương khô đét, đã chết, và vô vọng. Thế nhưng trong chính
hoàn cảnh bi đát ấy, Thiên Chúa vẫn đồng hành với dân của Người qua trung gian
vị ngôn sứ. Ắt hẳn, “sự hiện diện đẹp nhất của các ngôn sứ chính là việc đồng
hành với dân của mình trong những thời khắc tăm tối nhất”.[14] Người ngôn sứ thấu hiểu và mang lấy
chính những giới hạn của kiếp người, tội lỗi, bất lực nơi dân. Bên cạnh đó, dù
sứ điệp có khi là lên án và hạch tội dân, nhưng suy cho cùng là vì ngôn sứ ấy
thi hành sứ mạng trung gian. Vị ngôn sứ cũng mang lấy nỗi khắc khoải khôn nguôi
và trăn trở của Chúa, luôn quan tâm yêu thương và muốn dân được tốt hơn, luôn
luôn hy vọng và hướng dân về một tương lai phía trước, vì vị ngôn sứ xác tín
vào quyền năng của Thần Khí và tình thương xót nhưng không của Người.
Ta thấy rằng
hình ảnh của ngôn sứ Ê-dê-ki-en được hiện thực và tròn đầy nơi Đức Kitô. Nhìn
thấy nổi thống khổ và muốn đến để nâng con người lên, Đức Kitô đã nhập thể. Người
“chạnh lòng thương” dân Người (cf. Mt 9,36; 14,14; 15,32; 20,34; Mc 1,41; 6,34;
8,2; Lc 7,13), Người nói “vì Con Người đến để cứu cái gì đã hư mất” (Mt 18,11).
Có thể nói, Đức Giêsu chính là Đấng hoàn thành niềm hy vọng tối hậu mà
Ê-dê-ki-en đã loan báo (cf. Ed 36,25-29; 37.14, 23), Đấng ban Thần Khí để đổi mới
con người, và giúp con người sống giới răn tình yêu.[15] Chính Chúa Giêsu đã chuộc lại mạng sống đáng lẽ phải chết do tội của dân! Người đã xuống hỏa ngục và không có nơi
nào Người ko đến. Có thể nói, hỏa ngục là tình trạng khi một ai đó mất đi niềm
hy vọng của mình, nhưng chính khi ấy Người cũng đến và mang lại niềm hy vọng
cho họ. Chúa Giêsu đã làm cho kẻ chết sống lại (câu chuyện về Lazaro ở Ga
11,38). Nhưng hơn thế, cuộc Vượt Qua và sự Phục Sinh của Người đem lại cho con
người ơn sự sống mới.[16] Cho nên, phàm ai ở trong Đức Ki-tô đều
là thọ tạo mới” (2Cr 5,17a ).
Là những tín hữu, từ khi lãnh nhận bí tích Thánh Tẩy và được trao ban Thần
Khí, mỗi người cũng mang lấy sứ mạng trở thành ngôn sứ của Thiên Chúa cho thế
giới hôm nay. “Ta sẽ đổ Thần Khí Ta trên hết thảy người phàm, con trai con gái
các ngươi sẽ trở thành ngôn sứ” (Cv 2,17). Do vậy, mỗi người chúng ta cũng được
mời gọi để bước theo Đức Ki-tô, và trở nên một trung gian của Thiên Chúa như
Ê-dê-ki-en. Khi cần chúng ta sẵn sàng lên tiếng để sửa dạy và khuyên bảo. Nhưng
trước hết chúng ta cần có lòng trắc ẩn, biết chạnh lòng thương và đồng cảm với
anh chị em của mình, và biết nói lời đem lại niềm hy vọng và nâng dậy chứ không
phải ngược lại. Bắt chước Đức Giêsu, chúng ta cần dám tin và đặt hy vọng thậm
chí trong những hoàn cảnh thách đố nhất, dám đặt niềm tin vào người anh chị em,
và đặt niềm tin vào chính mình nữa, nhờ vào niềm tin và lòng cậy dựa vào Chúa,
vì “đối với Thiên Chúa, không gì là không thể làm được” (Lc 1,37).
Cũng vậy, mỗi người tín hữu cần đặt niềm tin vào Thần Khí Chúa, vì “Thần
Khí mới làm cho sống, chứ xác thịt chẳng có ích gì. Lời Thầy nói với anh em là
thần khí và là sự sống” (Ga 6.63). Khoa học kỹ thuật và công nghệ ngày nay như
giúp con người vươn đến nhiều giới hạn mới, xa hơn lớn hơn, nhưng đó chỉ là những
giới hạn trên chiều ngang của các sự vật, của cái có thể làm được và những gì
có thể hưởng thụ được. Nhưng mặt khác, chính khi đã chạm đến những giới hạn
này, con người dễ cảm thấy hụt hẫng nhưng lại thiếu đi những chỉ dẫn giúp họ đi xa hơn viễn
tượng ấy. Thực vậy, chính hiệu quả của Thần Khí Chúa, là bình an, niềm vui, sự
sung mãn, tình yêu vị tha, tự do, hy vọng, mới là điều đem lại cho con người
giá trị và động lực sống thực sự. “Hướng đi của tính xác thịt là sự chết, còn
hướng đi của Thần Khí là sự sống và bình an” (Rm 8,6).
Nhiều người hôm nay cũng đang phải đối diện với biết bao cảnh đỗ vỡ và khủng hoảng, mất niềm tin vào cuộc sống và người khác, hay thậm chí không dám đặt hy vọng vào bản thân. Gặp gỡ những hoàn cảnh quá bi đát và đau khổ này, người tín hữu hay cách chung mọi người được mời gọi để đồng cảm và chia sẻ, để đem lại hy vọng và nâng đỡ nhau. Một niềm hy vọng sâu thẳm có được nhờ vào cảm nghiệm sự ân sủng và tình yêu nhưng không được trao tặng trong cuộc đời. Vì khi tôi nhìn thấy những áng mây mù, nghĩa là nơi tôi đã có một ánh sáng ẩn tảng nào đó! Khi sống trong trạng thái này, ắt hẳn mỗi người sẽ đụng chạm và kinh nghiệm được về một niềm hy vọng ngay khi nơi mình chẳng có một lý lẻ và điều gì để hy vọng, và rồi nói lời chia sẻ niềm hy vọng này cho người khác.
Biwul, Joel Kamsen Tihitshak. “The Restoration Of The Dry Bones In Ezekiel 37:1-14”. Scriptura 118
(2019:1):1–10. http://dx.doi.org/10.7833/118-1-1528.
Cao, Gia An. “Dấn Thân Xã Hội – Chiều Kích Đặc Trưng Của Ơn Gọi
Ngôn Sứ”. Hợp tuyển thần học số 52 (2018): 101–139.
Eichrodt, Walther. Ezekiel -
A Commentary. Philadelphia:
The Westminster Press, 1970.
Johnston, P.S. “Afterlife”. In the Dictionary of the Old
Testament Prophets, edited
by Mark J. Boda J. and Gordon McConville, 1–5. Illinois:
Intervarsity Press, 2012.
Kinh Thánh Trọn Bộ. Ấn Bản 2011.
Bản dịch và chú thích của Nhóm Phiên Dịch Các Giờ Kinh Phụng Vụ (CGKPV). Hà Nội:
Nxb. Tôn Giáo, 2011.
Kutsko, John F. Between
Heaven and Earth: Divine
Presence and Absence in the Book Of
Ezekiel. In
Biblical And Judaic Studies From the University Of California (vol 7),
edited by William Henry Propp. Indiana:
Eisenbrauns, 2000.
Lapsley, Jacqueline E. Can
These Bones Live? The Problem of the Moral Self in the Book of Ezekiel. New York: Walter de Gruyter, 2000.
Manning Jr, Gary T. Echoes of a Prophet, The Use
of Ezekiel in the Gospel of John and in Literature of the Second Temple Period. New York: T&T Clark International, 2004.
Mein, Andrew. Ezekiel and the Ethics of
Exile. New York: Oxford University Press Inc., 2001.
Odell, Margaret S. Smyth
& Helwys Bible Commentary: Ezekiel. Georgia: Smyth & Helwys Publishing, Inc., 2005.
Wong, Ka Leung. The Idea of Retribution in the
Book Of Ezekel. Netherlan:
Brill, 2001.
[1] Khung cảnh mở
đầu trình thuật có sự xuất hiện của các hình ảnh và hành động như “cấu trúc mở
đầu” của một thị kiến: “tay Đức Chúa đặt trên tôi” (Ed 1:3; 3:22; 8:1; 40:1), “dùng thần
khí đem tôi ra” ( Ed 1,1-3; 11,24-25; 40,1-4). Tuy nhiên, cũng có tác giả cho rằng đây nên được xem là trình thuật xuất thần
qua đó Ê-dê-ki-en thực hiện những hành động tượng trưng. Cf. Margaret S. Odell, Smyth & Helwys Bible Commentary: Ezekiel, 454.
[2] Lapsley, Jacqueline E 2000, Can These Bones
Live? The Problem of the Moral Self in the Book of Ezekiel, 169.
[3] Có tác giả xem phần
cc. 11-14 là phần chú giải.
Cf. Walther Eichrodt, Ezekiel
- A Commentary, 509.
[4] Nói rằng Ê-dê-ki-en đã tuyên sấm cho dân như Đức Chúa
truyền ở đây là theo nghĩa mặc nhiên. Vì chính trình thuật này tự nó là lời
tuyên sấm của Ê-dê-ki-en cho dân Itrael.
[5] Cf. P.S. Johnston, “Afterlife”, 3.
[6] Fensham cho rằng phép ẩn dụ Ê-dê-ki-en dùng khi so sáng
dân Itrael với những xương khô cần được đọc dưới sự soi sáng về những “hình phạt
đối với kẻ phản loạn ở vùng Cận Đông thời cổ đại” (ancient Near Eastern treaty
curses). Khi kẻ phản loạn phải chịu sự trừng phạt thậm chí sau khi đã chết. Do
đó, hình ảnh thung lũng đầy xương ám chỉ đến sự bất trung và phản bội của dân
Giu-đa trong giao ước với Đức Chúa. Cf. Margaret S.
Odell, Smyth
& Helwys Bible Commentary: Ezekiel,
449-450.
[7] Ka Leung Wong,
The Idea of Retribution In The Book Of
Ezekel, 248.
[8] Cf. Margaret
S. Odell, Smyth
& Helwys Bible Commentary: Ezekiel,
453.
[9] Ê-dê-ki-en mô tả
tình trạng của những bộ xương là rất khô (37,2). Trạng từ được dùng để mô tả là
“rất” (ASV, ESV, GNV, KJV, NAS, NET, NIV, NKJ, NRS, RSV, TNK,
YLT), “hoàn toàn” (NJB, NLT). Cf.
Joel
Kamsen Tihitshak Biwul, “The Restoration Of The Dry Bones
In Ezekiel 37:1-14”, 4.
[10] Cf. Margaret
S. Odell, Smyth
& Helwys Bible Commentary: Ezekiel,
453.
[11] Walther
Eichrodt, Ezekiel - A Commentary,
507.
[12] Tác giả quan
niệm rằng hình ảnh Chúa đem dân Ít-ra-en trở về đất của mình giống như hình ảnh
Chúa lại đặt con người vào vườn Ê-đen của Người. Cf. John F. Kutsko, Between Heaven And Earth - Divine Presence
And Absence In The Book Of Ezekiel, 133-134.
[13] Andrew Mein, Ezekiel and the Ethics of Exile, 217.
Tác giả cho rằng ý nghĩa diễn đặt của những hình ảnh mà ngôn sứ Ê-dê-ki-en sử dụng
vốn đã quen thuộc với đọc giả là dân Ít-ra-en.
[14] Cao Gia An, “Dấn
Thân Xã Hội – Chiều Kích Đặc Trưng Của Ơn Gọi Ngôn Sứ”, 129-130.
[15] Gary T.
Manning Jr, Echoes of a Prophet, The Use
of Ezekiel in the Gospel of John and in Literature of the Second Temple Period,
170.
[16] Ê-dê-ki-en
cũng được gọi là “con người” như Chúa Giêsu được gọi sau này (Ed 37,3.9.11). Manning cho rằng cách thánh sử Gioan miêu tả
Chúa Giêsu như là tác nhân của sự sống mới và là sự phục sinh khởi đi từ sách
Ê-dê-ki-en. Cf. Gary
T. Manning Jr, Echoes of a Prophet,
163-164.
